Korona cesarska - uprawa, pielęgnacja, odmiany

Szachownica cesarska (Fritillaria imperialis), zwana również cesarską koroną, to chyba najpiękniejsza z szachownic i zarazem jedna z najokazalszych roślin cebulowych zakwitających wiosną (w kwietniu-maju) na naszych rabatach.

Podobnie jak wspaniałe lilie, szachownica cesarska również należy do rodziny liliowatych, a jej ojczyzną są tereny południowej Azji. W przeciwieństwie do "klasycznych" lilii, szachownica to wiosenny kwiat.

Nazwa nawiązująca do korony, ma swoje uzasadnienie w szczególnie wspaniałych, dzwonkowatych kwiatach, ułożonych na wierzchołku długiego (ok. metra wysokości), sztywnego pędu w zwarty krąg i skierowanych główkami w dół. Okazały kwiatostan na szczycie jest dodatkowo zwieńczony pióropuszem liści (zielonych lub pstrych), przypominających właśnie koronę.

Pęd kwiatowy szachownicy cesarskiej okryty błyszczącą skórką, wyrasta z kępy mieczowatych liści, które swoim wyglądem przypominają nieco liście liliowców. Są od nich jednak krótsze i sztywniejsze. Zwykle spotykamy szachownice o liściach zielonych, jednak bywają też odmiany posiadające pstre ubarwienie.

Wśród szachownic cesarskich spotykamy kwiaty w kolorach: czerwonych, pomarańczowych bądź żółtych. Z wnętrza kielicha wyrastają długie, kremowe pręciki, które stanowią dodatkową ozdobę tych zachwycających kwiatów.

Szachownice cesarskie doczekały się wielu odmian, wśród których na uwagę zasługują między innymi:

• „Aurora” i „Orange Brillant” o pomarańczowych kwiatach,
• „Lutea” zakwitająca na żółto,
• „Rubra” - czerwonopomarańczowa.

Pstrym ubarwieniem liści i pomarańczowymi kwiatami może się natomiast pochwalić dość rzadko spotykana odm. „Aureomarginata”.

Korona cesarska nie jest bardzo trudna w uprawie, ale ma pewne oczekiwania co do stanowiska oraz podłoża. Odwdzięczy się wspaniałymi kwiatami, o ile posadzimy ją w miejscu słonecznym, ciepłym i osłoniętym od wiatru oraz na lekkiej, przepuszczalnej, próchniczej glebie najlepiej o odczynie obojętnym.

Należy szczególnie starannie wybrać miejsce uprawy, gdyż w przeciwieństwie do tulipanów, cebul szachownicy cesarskiej nie wykopujemy z gruntu nawet przez kilka lat. Cebula mateczna wytwarza w tym czasie kilka cebulek potomnych. Dzięki temu już po 2-3 sezonach, roślina rozrasta się w ładną kępę i wiosną może stanowić niezwykle dekoracyjny element rabaty.

Korona cesarska nie wymaga intensywnego nawadniania. Wyjątkiem jest sucha wiosna - wtedy szachownicę warto podlewać, szczególnie kiedy zaczyna wzrastać i zawiązywać kwiat oraz podczas kwitnienia. Potem roślina naturalnie zasusza się i przechodzi w stan spoczynku. W tym czasie jej już nie podlewamy.

Wiosną szachownice warto zasilić - możemy do tego użyć kompostu lub zastosować jedną dawkę nawozu wieloskładnikowego (warto zastosować nawóz do roślin cebulowych).

Cebule szachownicy sadzimy do gruntu pod koniec lata - na przełomie sierpnia i września. To pozwoli im na dobre ukorzenie się przed zimowym okresem spoczynku. Posadzone później, mogą nie zakwitnąć. Jak w przypadku innych cebul i nasion, również te rośliny sadzimy na głębokość odpowiadającą ok. 3-krotnej wielkości cebuli.

Aby nie były one narażone na zagniwanie z powodu zalegającej wody, na dno dołka wsypujemy drenażową warstwę piasku lub drobnego żwirku. Rozstaw pomiędzy roślinami powinien być co najmniej ok. 40 cm, należy bowiem pamiętać, że będą się one przecież rozrastały, a do tego potrzebują nieco miejsca.

Kiedy szachownica przekwitnie nie powinniśmy od razu ścinać pędu kwiatowego - powinien on zacząć zasychać. Nie obcinamy też liści! Te zielone części muszą jeszcze odżywić cebulę. Natomiast warto usunąć przekwitłe kwiaty, tak żeby roślina nie zawiązywała nasion, bo to z kolei cebulę osłabia. Dotyczy to wszystkich roślin cebulowych.

Te piękne wiosenne kwiaty mają jednak także ciemną stronę natury, gdyż tkanki większości gatunków zawierają dość silne substancje toksyczne (m.in.: imperialinę). Dlatego wszystkie prace wokół nich należy wykonywać w rękawiczkach, a cebule przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci i zwierząt.

UWAGA: cebule szachownic są toksyczne! Spożycie cebulki szachownicy carskiej może skończyć się poważnymi kłopotami zdrowotnymi, z zatrzymaniem krążenia włącznie.

Cebul szachownic należy też przechowywać ich zbyt długo, gdyż mają tendencję do zasychania. Największym zagrożeniem dla szachownic, mogą być choroby grzybowe, którym sprzyja nadmierna wilgoć podłoża. Dlatego też zbyt wilgotne gleby nie nadają się do uprawy tej rośliny.

Korony cesarskie mają dość specyficzny zapach, który wytwarzają całe rośliny (głównie cebule), jeszcze przed kwitnieniem. Jest on dość ostry. Teoretycznie powinien odstraszać nornice i myszy, jednak w praktyce bywa z tym różnie.

Zaobserwowano też, że niekiedy działa on drażniąco na psy i to nawet takie, które innymi roślinami nie są zainteresowane. Zdarzają się przypadki podgryzania tych roślin. Jeśli mamy psy - zwróćmy na nie uwagę, tym bardziej, że korony cesarskie są toksyczne.

Korona cesarska jest najbardziej okazałą, ale wcale nie jest jedyną przedstawicielką szachownic - w sumie jest ich ponad 140 gatunków. Niektóre z nich rosną w dziko w Polsce (są pod ochroną), inne pochodzą z bardziej egzotycznych zakątków. Oto kilka ciekawych gatunków szachownic.

Szachownica Raddiego (Fritillaria raddeana) przypomina nieco koronę cesarską, ale nie jest tak okazała. Ma podobne wymagania uprawowe, lecz jest niższa (ok. 60-80 cm wys.), a jej kwiaty są mniejsze i tworzą rzadszy okółek na szycie pędu. Zwykle też występują w kolorze żółtym lub zielonkawożółtym. Jest także  wrażliwsza na duże spadki temperatur w okresie zimowym.

Wśród szachownic na uwagę sługuje również niezbyt wysoka, dorastająca do ok. 40 cm szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris), która wyraźnym wzorem kratki na kwiatach absolutnie usprawiedliwia nazwę całego rodzaju. Dzwonkowaty kwiat, skierowany do dołu i wyrastający pojedynczo na szczycie cienkiej łodyżki, pokrywa bardzo charakterystyczny wzór szachownicy. Same kwiaty mają natomiast barwy różowe, czerwone, kremowe, a nawet białe.

Lubi mocno wilgotne, kwaśne gleby, a więc nadaje się do sadzenia w pobliżu oczek wodnych. Jest w pełni odporna na niskie temperatury i w Polsce spotykana również na stanowiskach naturalnych, gdzie podlega ścisłej ochronie.

Bardzo oryginalnie prezentuje się też inny niewielki gatunek szachownicy – szachownica Michałowskiego (Fritillaria michailovskyi). Dorasta zaledwie do ok. 20 cm. wysokości, ale jej urocze dzwonkowate kwiaty, pojawiające się po 2 – 3 na cienkich łodyżkach, posiadają oryginalną barwę. Są bowiem brązowobordowe i posiadają na szczycie płatków szeroką, żółtą obwódkę, mocno kontrastującą z resztą kwiatu. Nie wymaga tak wilgotnego podłoża jak poprzedniczka, dlatego może zdobić ogródki skalne. Kwitnienie zaczyna już w marcu i kończy ok. kwietnia. Jest w pełni mrozoodporna.

Równie wysoką szachownicą co korona cesarska, jest na pewno szachownica perska (Fritillaria persica). Wprawdzie jej kwiaty nie maja tak intensywnych barw i oryginalnego kwiatostanu, ale również mogą zachwycać. Na długiej, sztywnej łodydze zaczynają pojawiać się od połowy pędu, wyrastając pojedynczo na cienkich szypułkach. Kwitną zwykle na przełomie kwietnia–maja. Cały kwiatostan ma kształt stożkowaty i jeśli kilka roślin kwitnie obok siebie, stanowią niezwykle interesujący element dekoracyjny rabaty. Ten gatunek wymaga stanowiska słonecznego oraz lekkiej, przepuszczalnej gleby. Szachownice perskie najczęściej mają kwiaty ciemnopurpurowe, ale są też odmiany o kwiatach białokremowych i zielonkawych.

Jak łatwo zauważyć, bogaty świat szachownic jest bardzo różnorodny i zapewne każdy miłośnik tych uroczych kwiatów może wśród nich znaleźć gatunek najbardziej odpowiadający swoim oczekiwaniom.