Ziarnopłon wiosenny, który kwitnie wczesną wiosną. Uprawa i zastosowanie

Ziarnopłon wiosenny należy do tych roślin, które doskonale znamy „z widzenia”, ale nie zawsze z nazwy. Rośnie on dziko w Polsce. Jego naturalnym siedliskiem są przede wszystkim lasy liściaste, ale można go spotkać niemal wszędzie – na łąkach, w parkach, a nawet na osiedlowych trawnikach. Bywa, że sam zawita także do ogrodu.

Ziarnopłon wiosenny (_Ficaria verna) _kiedyś był też nazywany pszonką lub jaskrem wiosennym. I choć z jaskrami jest rzeczywiście blisko spokrewniony, obecnie ziarnopłony są zaliczane do osobnego, samodzielnego rodzaju.

Ziarnopłon jest jedną z najwcześniej kwitnących wiosennych roślin. Jego pojawienie się jest wręcz jednym z wyznaczników przedwiośnia (fenologicznego, czyli ustalanego na podstawie zmian w przyrodzie). Najczęściej zakwita pod koniec marca, a kwitnie przez cały kwiecień, czasem jego kwiaty można spotkać jeszcze w maju. Kwiaty ziarnopłonu są niewysokie – pojawią się na szczytach kilkucentymetrowych łodyżek. Mają od ośmiu do kilkunastu płatków o żółtej i wyraźnie błyszczącej w słońcu powierzchni.

Kwiaty otwierają się tylko w słoneczne dni, a kiedy temperatura spada zamykają się (również na noc). To sprawia, że mogą bezpiecznie kwitnąć w czasie, kiedy nawracający mróz i śnieg nie jest rzadkim zjawiskiem. Ale dlatego też nie zawsze ziarnopłon zauważamy, bo zwinięte kwiaty są prawie niewidoczne, a liście są dość niepozorne, choć ładne i gęsto rosnące. Liście ziarnopłonu są ciemnozielone i błyszczące, często pokryte jaśniejszymi plamkami. Mają najczęściej sercowaty lub owalny kształt, mogą mieć też karbowane krawędzie.

Liście i kwiaty ziarnopłonu wyrastają z długich, płożących się pędów, które intensywnie rozrastają się w chłodniejszych porach roku. Latem pędy naziemne tej rośliny zanikają zupełnie.

Ziarnopłon rozrasta się dość intensywnie właśnie za pomocą pędów, a także bulwek – korzeniowych oraz wyrastających w kątach liści. Dzięki temu roślina tworzy gęste kobierce i bywa ekspansywna. Tę jej cechę można jednak wykorzystać i potraktować ziarnopłon jako roślinę zadarniającą, która zastąpi trawnik, szczególnie pod drzewami i krzewami, gdzie trawa i tak nie będzie dobrze rosnąć. Jednak trzeba pamiętać, że ziarnopłon nie jest zielony przez cały rok, bo zanika na lato. Warto go sadzić np. w towarzystwie paproci, które lubią podobne warunki. Ich liście rozwijają się później, a ponieważ tworzą okazałe kępy, zasłonią i wypełnią puste miejsca późną wiosną i latem.

Ziarnopłon można też sadzić na skalniakach czy rabatach kwiatowych, gdzie też zadarnią ziemię, ale trzeba uważać, żeby nie zarosły innych, delikatnych roślin.

Ziarnopłon nie jest trudny w uprawie, to jedna z tych roślin, która "sama rośnie”. Jednak najlepsze warunki dla niej to cień i półcień oraz wilgotna i żyzna ziemia. W takiej sytuacji ziarnopłon nie wymaga żadnej pielęgnacji. Natomiast nie zawsze sobie dobrze radzi na przesychających glebach. Dlatego jeśli chcemy go mieć w ogrodzie, a wiosną jest susza, to może wymagać nawadniania.

Ziarnopłon, choć wydaje się tak pospolitą rośliną, doczekał się też odmian ozdobnych, np. o pełnych kwiatach (Picton's Double), czy kwiatach przebarwionych na biało (Salomon White, Albus), ciekawie też prezentuje się odmiana Colarette o pełnych kwiatach, ale mocno skróconej części płatków. Odmiany ozdobne są nieco bardziej wymagające, nie rozrastają się tak intensywnie i mogą mieć mniejszą odporność na mróz.

Licencja CC BY-SA 3.0

W przeszłości ziarnopłon był wykorzystywany jako roślina jadalna. Na przednówku dostarczał witamin (w szczególności witaminy C) i innych wartościowych składników. Jednak uwaga: jadalne są wyłącznie liście i bulwki ziarnopłonu zanim roślina zacznie kwitnąć! Potem pojawią się w niej toksyczne związki, które powodują zatrucia. Nadają one też roślinie gorzki i piekący smak. To ostrzeżenie, że na jej konsumpcję jest już zbyt późno. W tym czasie również sok ziarnopłonu może podrażniać skórę (przy bezpośrednim kontakcie), a w szczególności błony śluzowe. Należy również uważać, żeby nie dostał się do oczu.

Jeśli nie pogodzimy się z ziarnopłonem w naszym ogrodzie, albo rośnie on w niepożądanych miejscach i wyrywamy go, to załóżmy to tych prac rękawiczki. Gdy chcemy zwalczyć ziarnopłon, zwróćmy uwagę na dokładne usuwanie bulwek.

Pomimo częściowej toksyczności, ziarnopłon ma też właściwości lecznicze (część toksycznych związków rozkłada się pod wpływem suszenia lub obróbki termicznej). Preparaty z ziela ziarnopłonu, stosowane zewnętrznie pomagają m.in. przy problemach z żylakami i hemoroidami, owrzodzeniami skóry i wypryskami, mogą być też pomocne w leczeniu łysienia. Napar z ziarnopłonu dr Różański wskazuje m.in. jako środek przeciwreumatyczny, przeciwobrzękowy i moczopędny.

Uwaga: wszystkie zioła mogą wchodzić w interakcje z lekami, a ich zastosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem. Jeśli nie znamy się dobrze na roślinach i ziołolecznictwie, nie eksperymentujmy. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży oraz karmiące.

Ponieważ ziarnopłon kwitnie wcześnie, jest ważny dla owadów - zapylają go m.in. owady błonkoskrzydłe, czyli m.in. pszczoły czy trzmiele, ale też muchówki (m.in. bzygi). Ponadto nasiona ziarnopłonu zawierają tzw. elajosom, czy bardzo odżywczy wyrostek, który jest pokarmem mrówek - dzięki temu roznoszą one nasiona ziarnopłonu. Ale ziarnopłon "radzi sobie" także bez owadów, które przy niesprzyjającej pogodzie nie występują. Roślina ma zdolność zarówno samozapylenia, jak i rozmnażania wegetatywnego.