Skrzyp polny: jak go zwalczać i jak go wykorzystać do nawożenia i ochrony roślin

Skrzyp polny jest najczęściej występującym gatunkiem skrzypu. Ale wcale nie jest jedyny – w Polsce dość powszechnie rośnie też skrzyp łąkowy, a nieco rzadziej – skrzyp błotny, bagienny i leśny. Te rośliny różnią się nieco budową oraz właściwościami i zastosowaniem.

Skrzyp polny ma dość ciekawy rozwój, co sprawia, że często bierzemy go za dwie różne rośliny. Najpierw wiosną z podziemnych kłączy wyrastają tzw. pędy zarodnionośne (pędy płodne). Są one nierozgałęzione, mają brązowawy kolor, a na ich wierzchołku znajduje się tzw. kłos zarodnionośny. Całość wygląda raczej jak bardzo smukły i wysoki (do 30 cm) grzyb, a nie roślina. Rozsiewają one zarodniki i zamierają.

Wtedy wyrastają tzw. pędy płonne skrzypu – i to nimi najczęściej kojarzymy te rośliny. Są zielone, dorastają do 40 cm. Łodyga ma charakterystyczne zgrubienia (węzły). To, co często uważamy za liście, to rozgałęzienia pędu. U skrzypu polnego są one pojedyncze (nie rozgałęziają się dodatkowo). Wyrastają one w kilku-kilkunastu okółkach wokół łodygi.

U pozostałych gatunków skrzypu pędy płodne nie zanikają, ale po dojrzeniu zarodników zielenieją i tworzą rozgałęzienia. Zaczynają wyglądać jak pędy płonne (zielone), ale z kłosem zarodnionośnym na szczycie.

Rozpoznawanie gatunków skrzypów jest ważne, gdybyśmy chcieli wykorzystać tę roślinę jako zioło. Do tego celu nadaje się tylko skrzyp polny. Inne gatunki, w szczególności skrzyp bagienny, są toksyczne. Trzeba jednak wiedzieć, że wszystkie skrzypy, łącznie z polnym, są trujące dla zwierząt domowych – szczególnie niebezpieczne są dla koni.

Skrzyp polny jest od dawna wykorzystywany w ziołolecznictwie. Ma wiele cennych właściwości – m.in. pobudza przemianę materii, poprawia stan kości, działa odtruwająco, łagodzi nerwobóle i wiele innych dolegliwości. Poprawia także stan skóry, włosów oraz paznokci i jest stosowany w kosmetyce. O tym, jak i na co stosować skrzyp polny oraz jakie są przeciwwskazania, dowiecie się stąd.

Skrzypy są przystosowane do różnych, często trudnych warunków bytowania. Wytwarzają bardzo długie i rozgałęzione korzenie, które mogą sięgać do 1,5 m w głąb ziemi (skrzyp polny) i więcej (do 5 m skrzyp bagienny). Dzięki temu mogą w dobrym stanie przetrwać suszę. W dodatku z każdego fragmentu podziemnego kłącza może wyrosnąć nowa roślina.

Skrzypy wytwarzają też podziemne bulwki pędowe, z których czerpią substancje odżywcze wczesną wiosną. Wszystko to sprawia, że skrzypy są niezwykle trudne do usunięcia z ogrodu i trzeba przygotować się na długą i systematyczną walkę.

Zwalczanie skrzypu polnego i innych trzeba zacząć już wczesną wiosną, kiedy pojawiają się pędy z zarodnikami (marzec-kwiecień). Trzeba je usunąć, zanim się rozsieją. Te pędy trzeba zutylizować – nie wolno dawać ich na kompost, bo przetrwają w nim i przy okazji nawożenia rozsiejemy je.

Rozwój skrzypu osłabia także systematyczne usuwanie zielonych pędów, bo to one odżywiają roślinę. Natomiast wyrywanie czy wykopywanie skrzypu jest uciążliwe i może przynieść efekty odwrotne od oczekiwanych, bo skrzyp znakomicie odrasta z fragmentów korzeni. Jeśli się na to zdecydujemy, trzeba kopać głęboko i bardzo starannie usuwać wszystkie fragmenty kłączy. Ich również nie wolno dawać na kompost (chyba że po dokładnym wysuszeniu lub przegniciu).

Pewną ostatecznością w zwalczaniu skrzypu są środki chwastobójcze (herbicydy). Powinny one zawierać substancję MCPA. Do takich środków należy m.in. Chwastox Trio SL czy Bofix (przeznaczony do stosowania m.in. na trawnikach). Jednak substancje znajdujące się w herbicydach nie są obojętne dla środowiska (niszczą nie tylko rośliny, ale też pożyteczne zwierzęta, jak pszczoły i dżdżownice). Nie zawsze zwalczą też skrzyp od razu, najczęściej opryski trzeba powtarzać. 

W zlikwidowaniu skrzypu może też pomóc zmiana warunków w ogrodzie. Skrzypy najlepiej rosną w miejscach wilgotnych (choć znoszą suszę) oraz na ziemi o kwaśnym odczynie. Zatem, jeśli teren jest podmokły i mamy taką możliwość - warto go zdrenować.

Ze skrzypem na trawnikach można walczyć za pomocą wapnowania. Robi się to jesienią (zabieg można powtórzyć wiosną). Wapnowanie podniesie poziom pH ziemi, co będzie korzystne dla trawnika, natomiast osłabi wzrost skrzypu.

Niestety jeśli skrzyp pojawia się w są sąsiedztwie roślin kwasolubnych, takich jak rododendrony, azalie, magnolie, hortensje, wrzosy, borówki i inne, nie możemy wapnować ziemi, bo bardzo zaszkodzimy też naszym roślinom. W takim przypadku może pomóc rozłożenie czarnej agrowłókniny, która ograniczy wzrost skrzypu i innych chwastów.

Skrzyp jest jednak również pożyteczną rośliną, którą można wykorzystać w ogrodzie, zarówno do zasilania roślin, jak i zwalczania szkodników. Zawiera on przede wszystkim krzemionkę, która wzmacnia komórki roślin, ale także inne pożyteczne pierwiastki – m.in. azot, potas, fosfor, żelazo i mangan.

W przeciwieństwie do zastosowań leczniczych, w ogrodzie możemy wykorzystać różne gatunki skrzypu. Do sporządzania preparatów stosuje się zielone części roślin – bez podziemnych kłączy oraz kłosów zarodnikowych. Skrzyp, rosnący jako chwast w ogrodzie, może być stałym źródłem nawozu i środków ochrony roślin. Jednocześnie systematycznie zrywanie części zielonych będzie osłabiać skrzyp. Wykorzystywanie skrzypu może być wyjątkowo pożyteczną metodą na pozbycie się go z ogrodu.

Skrzyp działa wzmacniająco na rośliny. Ze skrzypu można przygotować kilka różnych preparatów, które można stosować jako nawóz oraz do walki z chorobami roślin i mszycami oraz innymi szkodnikami roślin.

Najłatwiejszy do przygotowania jest wyciąg ze skrzypu. Wystarczy 1 kg świeżego skrzypu (lub 200 g suszonego) zalać 10 litrami wody i pozostawić na 12 godzin. Rośliny można rozdrobnić. Po tym czasie wyciąg cedzimy. Stosuje się go w postaci nierozcieńczonej do oprysku przeciwko mszycom, ale także szarej pleśni.

Podobnie przygotowuje się wywar ze skrzypu, jednak wymaga on więcej czasu. 1 kg skrzypu świeżego (lub 200 g suszonego) również zalewa się 10 l wody. Pozostawia się na dobę, a następnie gotuje przez 30 minut na bardzo małym ogniu. Kiedy ostygnie, cedzimy. Wywar należy stosować po rozcieńczeniu w proporcji 1:4 lub 1:5 (1 miarka wywaru na 4 lub 5 miarki wody).

Wywar ze skrzypu stosuje się przede wszystkim do oprysków przeciw chorobom grzybowym, takim jak mączniak, szara pleśń, rdze, kędzierzawość liści brzoskwini.

Opryski ze skrzypu nie działają tak radykalnie, jak preparaty chemiczne, dlatego należy stosować co kilka dni przez około 2-3 tygodnie. Najlepiej rozpocząć je, kiedy tylko zauważymy pierwsze objawy choroby lub działania szkodników.

Ze skrzypu robi się też gnojówkę, którą wykorzystuje się albo kiedy jeszcze fermentuje, albo kiedy proces fermentacji się zakończy.

Gnojówka fermentująca ze skrzypu jest wykorzystywana do oprysków przeciwko szkodnikom roślin – mszycom, ale też przędziorkom, tarcznikom czy misecznikom. Do przygotowania takiej gnojówki potrzeba 1 kg świeżego skrzypu, który zalewa się 10 l wody. Pojemnik należy ustawić w cieniu lub półcieniu i zostawić na kilka dni – do tygodnia (na powierzchni powinny tworzyć się bąbelki). Taką gnojówkę stosuje się jako oprysk, ale tylko po bardzo mocnym rozcieńczeniu – w proporcji 1:50 (1 miarka gnojówki na 50 miarek wody).

Gnojówkę ze skrzypu można pozostawić na kolejne 2-3 tygodnie, aż zakończy się proces fermentacji (na powierzchni nie będzie pojawiać się piana, a skrzyp zacznie się rozpadać). Gnojówkę przefermentowaną stosuje się do podlewania roślin – działa ona wzmacniająco na rośliny i sprawia, że stają się odporniejsze na choroby grzybowe. Używamy gnojówki rozcieńczonej w proporcji 1:5, raz lub kilka razy w sezonie.

Preparaty ze skrzypu można stosować zarówno do roślin ozdobnych, jak i jadalnych.

Skrzyp zasili w cenne minerały także kompost. Trzeba tylko uważać, żeby dawać na niego wyłącznie zielone części – bez pędów zarodnikowych i podziemnych kłączy (nawet fragmentów ich). Na kompost można także wylać gnojówkę, której nie zużyliśmy.