Topinambur – jak go uprawiać, wykorzystywać i zbierać

Słoneczniki kojarzą się nam zwykle z okazałymi kwiatami, dostarczającymi wartościowych nasion lub z roślinami ozdobnymi, sadzonymi na rabatach ogrodowych. Do rodzaju zalicza się jednak też wiele innych roślin, w tym także bardzo wartościowy słonecznik bulwiasty nazywany topinamburem. Dawniej bardzo ceniony za właściwości odżywcze i lecznicze (nazywany nawet  „cytrusem północy”), obecnie jednak nieco zapomniany, powinien na powrót zagościć w naszych ogrodach, gdyż jego uprawa może przynieść nam wiele korzyści.

Ojczyzną topinamburu jest Ameryka Północna, gdzie roślina zasiedla brzegi zbiorników wodnych, wilgotne łąki, przydroża, polany i tereny ruderalne. Za pomocą rozłogów łatwo się rozrasta i może osiągać imponujące rozmiary (nawet do ponad 3-4 m wys.). W uprawie topinambur nie jest tak wysoki, ale nadal może dorastać do ok. 2-2,5 m, tworząc wzniesione, sztywne, owłosione łodygi i duże, sercowate liście, w całości pokryte szorstkimi włoskami.

Latem i jesienią (sierpień-październik), na szczycie pędów topinamburu rozwija niewielkie, typowe dla rodzaju żółte, koszyczkowe kwiaty, które do złudzenia przypominają kwiaty spokrewnionego z nim słoneczniczka szorstkiego. Ze względu na rozmiar pędów, trudno jest jednak podziwiać je na rabacie, dlatego lepiej sprawdzają się w warzywniku, gdzie rośliny mogą stanowić ciekawą alternatywę dla ziemniaka.

Częścią użytkową topinamburu są podziemne bulwy, zawierające szereg wartościowych składników odżywczych takich jak minerały (głównie potas, miedź, magnez, wapń, żelazo), witaminy (m.in. wit. C i B1), węglowodany (przede wszystkim inulina, a także skrobia i cukry proste), krzemionki oraz kwasy organiczne.

Bulwy topinamburu mają słodkawy, lekko orzechowy smak, a dzięki zawartości cennych substancji odżywczych, pomagają oczyszczać organizm z toksyn, sprzyjają rozwojowi pożytecznej flory bakteryjnej w układzie pokarmowym oraz wspomagają działanie układu odpornościowego. Zawarta w nich inulina, pomaga utrzymać w organizmie prawidłowy poziom cukrów, dlatego spożywanie bulw poleca się szczególnie osobom cierpiącym na cukrzycę.

Topinambur (bulwy) nadaje się do spożycia na surowo, dlatego można je dodawać do sałatek lub kroić w plasterki i stosować do herbaty jako zamiennik cytryny. Znacznie lepiej smakują jednak po ugotowaniu lub upieczeniu. Można z nich przyrządzać purée, zapiekanki, zupy, potrawy warzywne, a nawet chipsy. Ich smak komponuje się z większością ziół, a także z rybami, serami, grzybami i mięsem.

Uprawa topinamburu nie jest trudna, ale może być prowadzona jedynie w większych ogrodach, gdyż roślina potrzebuje sporo miejsca. W swojej ojczyźnie topinambur jest byliną, jednak w Polsce traktowany jest na ogół jak roślina jednoroczna, mimo iż doskonale znosi niskie temperatury (do -30 lub nawet -40°C) i może pozostawać w gruncie przez cały rok. Co ciekawe, raz posadzony może odradzać się w tym samym miejscu z każdego fragmentu rozłogu lub bulwy pozostawionej w podłożu przez kolejne 20 lat.

Topinambur nie ma żadnych szczególnych wymagań uprawowych i jest rośliną wyjątkowo tolerancyjną. Najlepiej rośnie na glebach żyznych i próchniczych oraz na słonecznym i ciepłym stanowisku, ale poradzi sobie także na typowej glebie ogrodowej oraz w miejscu półcienistym. Roślina preferuje podłoża dość wilgotne, ale dobrze znosi również przejściową suszę.

Bulwy topinamburu dojrzewają jesienią, ale można je zbierać stopniowo aż do wiosny kolejnego roku (im dłużej pozostaną w podłożu, tym są smaczniejsze). Sukcesywny zbiór jest o tyle ważny, że w przeciwieństwie do ziemniaków, bulwy topinamburu nie mogą być długo przechowywane, gdyż szybko więdną, wysychają lub pleśnieją.

Topinambur może być jednak nie tylko cennym warzywem, ale też ciekawą rośliną ozdobną. Wprawdzie ze względu na rozmiary i swoją ekspansywność na typowej rabacie kwiatowej raczej się nie sprawdzi, ale może być wykorzystany jako sezonowy żywopłot lub jako tło dla innych roślin ozdobnych. Dobrze też znosi przycinanie, dlatego można skracać jego pędy, pobudzając roślinę do lepszego krzewienia.