Balsamka ogórkowata (przepękla, gorzki ogórek). Właściwości i uprawa

Przepękla ogórkowata (Momordica charantia) nazywana też balsamką, gorzkim melonem lub gorzkim ogórkiem to roślina, która dopiero zaczyna karierę w naszych ogrodach. Jej uprawy podejmują się głównie pasjonaci, zainteresowani egzotycznymi nowinkami, ale roślina zasługuje na większą popularność.

Wprawdzie ze względu na wyrazisty, bardzo gorzki smak, owoce balsamki nie każdemu przypadną do gustu, jednak warto wiedzieć, że są bardzo wartościowe, a nawet wykazują właściwości lecznicze (m in. przeciwcukrzycowe) i mogą stanowić ciekawą przyprawę kulinarną.

W ogrodzie roślina z powodzeniem może też pełnić rolę dekoracyjną, ze względu na ładne liście, żółte kwiaty i ozdobne owoce.

Przepękla ogórkowata to egzotyczna kuzynka dobrze nam znanych ogórków, choć wyglądem nieco się od nich różni. Jest jednorocznym pnączem, dorastającym do ok. 3 m wysokości i wytwarza elastyczne, pokryte drobnymi włoskami pędy, na których rozwijają się liczne, niewielkie, zielone, mocno powcinane liście (pnącze może przypominać wyglądem chmiel). Z międzywęźli na pędach wyrastają też wąsy czepne, z pomocą których roślina wspina się po podporach.

Przepękla zakwita wczesnym latem (lipiec), tworząc żółte, małe kwiaty, podobne do kwiatów ogórka. Zwykle znacznie więcej rozwija się kwiatów męskich niż żeńskich, dlatego mimo obfitego kwitnienia, owoców jest stosunkowo niewiele. Na pędach pojawiają się wczesną jesienią (wrzesień).

Owoce balsamki przypominają krótkie ogórki, których skórka pokryta jest mnóstwem wypukłych brodawek. Owoce w stanie niedojrzałym są zielone i właśnie wtedy się je zbiera, bo kiedy dojrzeją, stają się jeszcze bardziej gorzkie i nie nadają się już do jedzenia. Są za to niezwykle dekoracyjne, gdyż żółkną, a następnie pękają, ukazując znajdujące się w ich wnętrzu duże, jaskrawoczerwone nasiona.

Jeśli zdecydujemy się pozyskać z rośliny owoce do celów kulinarnych, powinniśmy zbierać je, kiedy jeszcze są zielone (niedojrzałe) i przechowywać w lodówce do kilku dni. Najlepiej wykorzystać je jako oryginalną przyprawę, dodając w niewielkich ilościach do smażonych, pieczonych lub duszonych dań kuchni wschodniej, ale można je też marynować w occie lub nadziewać np. mięsem i zapiekać.

Jeśli będzie nam przeszkadzał ich gorzki smak, po pokrojeniu owoców np. w plastry, możemy posypać je solą (podobnie jak bakłażany) i odstawić na kilka godzin, dzięki czemu stracą nieco goryczki.

Do celów kulinarnych możemy wykorzystać też kwiaty, młode pędy i liście rośliny, dodając je np. do surówek lub sałatek.

Przepęklę można jednak uprawiać nie tylko w celach użytkowych, ale też ze względu na jej walory ozdobne. W ogrodzie ładnie prezentuje się na kratkach, pergolach lub ażurowym ogrodzeniu. Jest dekoracyjna przez cały sezon, gdyż początkowo jej ozdobą są liście, potem kwiaty, a na końcu oryginalne owoce.

Przepękla ogórkowata nie jest trudniejsza w uprawie niż tradycyjne ogórki, ale także posiada wysokie wymagania cieplne, pokarmowe i wodne. Oczekuje wilgotnych, żyznych, próchniczych, zasobnych w składniki pokarmowe lub wzbogaconych kompostem gleb oraz ciepłego, słonecznego, osłoniętego od wiatru stanowiska (np. przy południowej ścianie budynku).

W sezonie wegetacyjnym potrzebuje też systematycznego nawadniania, szczególnie w okresach bezdeszczowych, gdyż jest bardzo wrażliwa na suszę.

Rośliny warto też od czasu do czasu zasilać wieloskładnikowym nawozem, najlepiej przeznaczonym dla warzyw dyniowatych (np. Biopon - nawóz do ogórków i roślin dyniowatych).

Jeśli przepęklę będziemy uprawiać jako roślinną ciekawostkę lub dekoracyjne pnącze, możemy posadzić ją na ciepłym stanowisku w ogrodzie, jeśli jednak bardziej będzie zależało nam na jej owocach, znajdźmy dla niej miejsce pod osłonami (np. w tunelu), gdzie poczuje się lepiej i wyda więcej dorodnych owoców.

Przepęklę ogrókowatą uprawia się z nasion, które wysiewa się w kwietniu do pojedynczych doniczek i umieszcza w jasnym, ciepłym pomieszczeniu (temp. ok. 22-24°). Młode rośliny sadzi się do gruntu w drugiej połowie maja (po minięciu wiosennych przymrozków), zwykle w rozstawie 100 x 60/80 cm. Zakwitają po ok. 2 miesiącach od posadzenia.