W sprzedaży spotyka się wiele modeli tych urządzeń, nieraz bardzo znacznie różniących się od siebie konstrukcją, jednak zasada ich działania pozostaje taka sama – woda zostaje skierowana w taki sposób, że musi przepłynąć przez odpowiednio dobrane materiały filtracyjne które usuwają z niej wszelkie zanieczyszczenia. A nieczystości te mogą być bardzo różne, w zależności od ich frakcji i pochodzenia. Na tej podstawie wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje filtracji: mechaniczną i biologiczną.
Filtracja mechaniczna
Filtracja mechaniczna polega na wychwytywaniu z wody „widzialnych” zanieczyszczeń, a więc stałych odchodów ryb, fragmentów roślin, pływających glonów, mułu i wszelkich zawiesin. Opiera się na przepuszczaniu wody przez gęste materiały na których osadzają się drobiny zanieczyszczeń. Jako media filtracyjne służą tutaj przede wszystkim szczotki, gąbki i specjalne maty (np. wykonane z włókien kokosowych). Ten rodzaj filtracji powinien być stosowany w każdym oczku wodnym i odbywać się w sposób ciągły, czyli. 24 godziny na dobę. Media filtracyjne służące do filtracji mechanicznej powinny być regularnie czyszczone, bowiem osadzające się na nich resztki powodują stopniowe ograniczanie przepływu, a co za tym idzie efektywności samej filtracji. Gąbki filtracyjne należy po prostu regularnie płukać, najlepiej w „brudnej” wodzie pobranej z oczka. Częstym błędem początkujących właścicieli stawów ogrodowych jest mycie w wodzie kranowej (dlaczego, o tym za chwilę). Maty filtracyjne również można płukać, ponadto wraz z rozpoczęciem nowego sezonu „oczkowego” należy je po prostu wymieniać. Szczotki wystarczy dokładnie wypłukać i oczyścić z grubszych zanieczyszczeń.
Filtracja biologiczna
Drugim, najistotniejszym z punktu widzenia ryb rodzajem filtracji jest filtracja biologiczna. Polega ona na usuwaniu z wody gromadzących się w niej niewidzialnych gołym okiem związków azotowych. Aby w pełni zrozumieć to zagadnienie przypatrzmy się przez chwilę naturalnym procesom zachodzącym w każdym zbiorniku wodnym, a więc również i w przydomowym oczku wodnym.
W wodzie stawowej z biegiem czasu zachodzą niekorzystne przemiany - potocznie mówimy, że woda się „starzeje”. Pływające w niej ryby, choć tego nie zauważamy, wydalają związki azotowe przeważnie w postaci białek i mocznika. Sporą ich część pochłaniają rośliny jednak pozostałości są rozkładane przez drobnoustroje do postaci bardzo toksycznego dla ryb amoniaku (NH3). Amoniak reaguje z wodą dysocjując na równie szkodliwe jony amonowe (NH4+). W „dojrzałym”, zadbanym stawie ogrodowym, podobnie jak w ekosystemach naturalnych jony te są następnie utleniane przy pomocy bakterii tlenowych z rodzaju Nitrosomonas do jonów azotynowych (NO2¯) (zwanych w uproszczeniu azotynami), nieco mniej toksycznych. Bakterie te czerpią z tego procesu konieczną do życia energię. Pod względem chemicznym wygląda on mniej więcej tak:
2NH4+ + 3 O2 -> 2NO2- + 4H+ + 2H2O + energia
Następnym etapem jest utlenianie jonów azotynowych do znacznie mniej groźnych jonów azotanowych (NO3¯) (zwanych w uproszczeniu azotanami) za który to proces odpowiedzialne są bakterie tlenowe z rodzaju _Nitrobacter _i _Nitrospira, _również uzyskujące w ten sposób energię do procesów życiowych. W pewnym uproszczeniu wygląda on tak:
2NO2- + O2 -> 2NO3- + energia
Obydwa powyższe procesy określa się łącznie mianem nitryfikacji. Ponieważ ten drugi proces jest znacznie mniej wydajny pod względem energetycznym musi przebiegać znacznie szybciej. W rezultacie w ustabilizowanym oczku wodnym prawie nie występują jony azotynowe (azotyny) gdyż pracowite drobnoustroje w całości „przerabiają” je na jony azotanowe (azotany). Co z tego wynika? Otóż jest to dobrodziejstwem dla ryb i innych zwierząt pływających w naszym stawie. O ważności tych procesów świadczy fakt, że dawkę śmiertelną dla większości gatunków ryb stanowi stężenie amoniaku w ilości zaledwie 0,1 mg/l. W przypadku jonów azotynowych jest to już 5 mg/l, zaś w przypadku jonów azotanowych dopiero 50 mg/l. Z prostego rachunku wynika więc, że azotany są dziesięciokrotnie mniej toksyczne od azotynów i aż 500 razy mniej groźne od amoniaku.
W rezultacie działalności szczepów ww. bakterii tlenowych toksyczny amoniak zamieniany jest na więc na dużo mniej niebezpieczne jony azotanowe. Te ostatnie jednak również są toksyczne i kumulują się w oczku wodnym. Po pewnym czasie mogą osiągnąć stężenie zagrażające naszym rybom (za stężenie takie w zależności od gatunku uznaje się 20-50 mg/l). Aby temu zapobiec należy dokonywać regularnych podmian wody w stawie. Wraz z usuwaną wodą pozbywamy się części jonów azotanowych redukując ich stężenie w oczku wodnym. Między innymi dlatego regularne podmiany wody są tak niezmiernie istotne.
Czy jednak nie ma prostszego sposobu i koniecznie musimy co jakiś czas dokonywać uciążliwych podmian? Otóż niekoniecznie – jak łatwo zauważyć w naturalnych zbiornikach wodnych nikt wody nie podmienia, a ryby i inne zwierzęta żyją w nich od tysięcy lat i doskonale się mają. Zawdzięczają to innej grupie drobnoustrojów zaliczanych do bakterii beztlenowych. Z jonów azotanowych nie da się już uzyskać energii w procesie utleniania, ale można wykorzystać je do oddychania. Właśnie tę sztukę opanowały owe pożyteczne bakterie. Zamieszkują one w zbiorniku wodnym strefy w których występują braki rozpuszczonego w wodzie tlenu cząsteczkowego, a więc głównie warstwę podłoża. Niezbędny do życia tlen muszą czerpać ze związków chemicznych, w tym również z jonów azotanowych. Pobierając z nich tlen przekształcają je do postaci azotu cząsteczkowego, który, jako gaz, ulatnia się z oczka wodnego. W ten sposób następuje całkowite „pozbycie” się z wody związków azotowych. Proces ten nazywamy denitryfikacją. Pod względem chemicznym wygląda mniej więcej następująco:
NO3- + 0,5 H2O -> 0,5 N2 + 2,5 O + OH-
Całość tych przemian od metabolitów ryb aż po ulatniający się z oczka wodnego azot określana jest mianem cyklu azotowego. Co jednak oznacza on dla właściciela stawu ogrodowego w praktyce? Tylko tyle, że jeśli chcemy mieć stabilny zbiornik ze sprawnie zachodzącymi w nim procesami biologicznymi należy stworzyć poszczególnym szczepom bakterii odpowiednie warunki do życia. Na tym właśnie polega zjawisko filtracji biologicznej. Podobnie jak w przypadku filtracji mechanicznej musi ona zachodzić w sposób ciągły. Jej zasada opiera się na umieszczaniu w urządzeniach filtracyjnych wkładów stwarzających idealne warunki do osiedlania się na nich pożytecznych szczepów bakterii przyczyniających się do ich rozkładania. Są to wszelkiego rodzaju substancje porowate takie jak tzw. ceramika w postaci fragmentów porowatego, przypominającego pumeks tworzywa, tzw. „biobale”, a do pewnego stopnia nawet zwykły żwir. Na ich powierzchni panują idealne warunki tlenowe do rozwoju bakterii z rodzajów Nitrosomonas, Nitrobacter _i Nitrospira_, a więc odpowiedzialnych za nitryfikację. Filtracja biologiczna zachodzi również w gąbkach używanych do filtracji mechanicznej. Bakterie nitryfikacyjne są bardzo wrażliwe na działanie substancji chemicznych i właśnie dlatego nie należy myć gąbek filtracyjnych w wodzie kranowej o czym wspomniano już na wstępie. Poza tym bakterie te do życia bezwzględnie potrzebują sporych ilości tlenu. Dlatego też filtr biologiczny musi działać nieprzerwanie w sposób ciągły tak, aby nieustannie przepływała przez niego dostarczająca tlen woda. Dłuższa niż kilkugodzinna przerwa w działaniu filtra z reguły prowadzi do jego całkowitego wyjałowienia.
Nieco bardziej skomplikowaną sprawą jest stworzenie w oczku wodnym warunków do rozwoju bakterii beztlenowych odpowiedzialnych za proces denitryfikacji, czyli usuwania z wody jonów azotanowych. Aby mogły się rozwijać muszą być w zbiorniku miejsca pozbawione tlenu cząsteczkowego. Dość często tworzą się one samorzutnie w głębszych warstwach podłoża.
Filtry do oczek wodnych
Podczas zakupu filtra do oczka wodnego trzeba koniecznie zwrócić uwagę na kilka istotnych szczegółów. Jego obudowa powinna być szczelna, odporna i trwała, zaś pokrywa mocowana w taki sposób, aby łatwo można ją było wielokrotnie otwierać i zamykać. Dobrze jest, aby króćce na których mocowane są węże doprowadzające wodą wyposażone były w tzw. końcówkę choinkową umożliwiającą zakładanie na nie węży o dowolnie wybranej średnicy. Ponadto, jeśli decydujemy się na model podwodny warto sprawdzić, czy ma on na wierzchu zaczep do mocowania pompy, którą, w takim wypadku bardzo wygodnie jest zainstalować właśnie bezpośrednio na filtrze.
Jednak najważniejsze jest to, co znajduje się w środku urządzenia, a więc wkłady filtracyjne. Powinny być one dobrane w taki sposób, aby realizowana była zarówno filtracja mechaniczna jak i biologiczna. Równie ważne jak same media jest ich prawidłowe ułożenie w filtrze. Chociaż spotyka się kilka „szkół” najczęściej umiejscawia się je w takiej kolejności, aby brudna woda przepływała najpierw przez wkłady mechaniczne od najgrubszych po najdrobniejsze (a więc np. najpierw szczotki zatrzymujące największe „śmieci”, później mata kokosowa wychwytująca mniejsze zanieczyszczenia i na koniec gąbka wyłapująca najdrobniejszą zawiesinę) następnie zaś trafiała na wkłady biologiczne. Podczas zakupu filtra należy zwrócić uwagę, czy w zestawie posiada on komplet wypełnień. Niektóre z nich są dość drogie i ich późniejsze dokupienie wiązałoby się z dodatkowym sporym nakładem finansowym.
Poniżej przedstawimy filtry stawowe z oferty znanej i cenionej przez użytkowników oczek wodnych marki AQUAEL. Obejmuje ona linie uniwersalnych filtrów MAXI, ozdobny filtr DEKOR oraz wysokowydajny filtr ciśnieniowy KLARPRESSURE 8000 UV-C.
Filtry MAXI – uniwersalne i nowoczesne
Filtry stawowe linii AQUAEL MAXI mają postać szczelnych pojemników wypełnionych wkładami zatrzymującymi wszelkie zanieczyszczenia. Są uniwersalne w montażu, co oznacza, że można instalować je zarówno na zewnątrz oczka jak i w jego wnętrzu w pełnym zanurzeniu. Oba te rozwiązania mają zarówno wady, jak i zalety. W przypadku ustawienia filtra na zewnątrz oczka woda podawana jest do niego wężem za pomocą pompy i, po przefiltrowaniu, wypływa z powrotem do stawu. Zaletą tego sposobu jest łatwość czyszczenia oraz nie zabieranie miejsca przez filtr w oczku wodnym, wadą – fakt, że stojąc na zewnątrz oczka szpeci jego otoczenie. W przypadku ustawienia filtra pod wodą podstawową zaletą jest jego niewidoczność i co za tym idzie zwiększenie estetyki otoczenia stawu. Wady to zabieranie miejsca w jego wnętrzu oraz utrudniony dostęp w przypadku konieczności czyszczenia. Pierwsza z tych niedogodności jest jednak nieistotna w większych zbiornikach, zaś druga może mieć znaczenie tylko w przypadku kłopotów z utrzymaniem czystości wody wynikających z błędów pielęgnacyjnych (np. przekarmianie ryb, przenawożenie roślin). W prawidłowo działającym oczku wodnym konieczność czyszczenia filtra MAXI powinna zachodzić bowiem jedynie raz w ciągu sezonu podczas jego demontażu na okres zimowy.
Linia filtrów AQUAEL MAXI obejmuje trzy modele: MAXI – przeznaczony do oczek wodnych o pojemności do 5 m³, MAXI 1 – do zbiorników o pojemności do 10 m³ oraz SUPERMAXI do dużych stawów o kubaturze nawet 25 m³.
Filtr DEKOR – propozycja dla estetów
Filtr DEKOR to propozycja dla osób preferujących stosowanie filtrów zewnętrznych, ale ceniących sobie zachowanie elegancji i estetyki wokół oczka wodnego. Urządzenie to ma postać ozdobnej donicy w której można zasadzić rośliny ogrodowe. Tym samym więc staje się ono ciekawostką i ozdobą ogrodu. Zawiera media mechaniczne (szczotki, gąbki i matę oraz biologiczne gwarantujące kompleksową filtrację w stawie ogrodowym. Przeznaczony jest do oczek wodnych o pojemności do 5 m³.
KLARJET – wszystko w jednym
AQUAEL KLARJET to kompletne zestawy filtracyjne do oczek wodnych składające się z wysokowydajnego filtra zewnętrznego linii MAXI, wypełnionego dwiema warstwami specjalnie ukształtowanej gąbki, biokulkami oraz unikalną ceramiką. Media te zapewniają skuteczną realizację zarówno filtracji mechanicznej, a więc usuwanie z wody widocznych zanieczyszczeń, jak i biologicznej, czyli eliminację rozpuszczonych w niej bardzo szkodliwych dla ryb związków azotowych. Do każdego modelu filtra została starannie dobrana energooszczędna, cicha pompa wyposażona również w końcówkę fontannową pozwalającą na tworzenie ciekawych efektów wizualnych. Na tym jednak nie koniec – jako dodatkowy bonus pod pokrywą filtra ukryto sterylizator UV usuwający powodowane przez glony zakwity wody oraz niszczący chorobotwórcze pierwotniaki i bakterie.
KLARJET to w istocie samodzielny, kompletny i przyjazny w stosowaniu zestaw do wielofunkcyjnej opieki nad czystością wody w stawie ogrodowym. Dostępne są trzy wersje urządzenia: KLARJET 5000 (pompa PFN 2500 + filtr MAXI + sterylizator 5W), KLARJET 10000 (pompa PFN 3500 + filtr MAXI 1 + sterylizator 9W) i KLARJET 15000 (pompa PFN 7500 + filtr SUPERMAXI + sterylizator 11W) przeznaczone odpowiednio do oczek wodnych o pojemności 5, 10 i 15 m³.
KLAR PRESSURE UV 8000 – technika w służbie czystości
AQUAEL KLAR PRESSURE UV 8000 stanowi unikalne połączenie ciśnieniowego filtra stawowego z wysokowydajnym sterylizatorem UV. Do jego napędzania konieczna jest pompa o wydajności do 4000 l/h (sugerowany model to PFN 3500). Podawana przez nią woda wtłaczana jest do wnętrza filtra gdzie przepływa przez ściśle ułożone zbite warstwy specjalnie dobranej gąbki filtracyjnej na której osadzają się najmniejsze nawet cząstki mułu i zawiesiny, następnie, dzięki starannie zaprojektowanemu wnętrzu filtra, skierowana zostaje prosto na złoża biokulek stanowiących podłoże dla bakterii neutralizujących toksyczne dla ryb związki azotowe, po czym przepływa przez sterylizator UV w którym prześwietlona zostaje aż 11-watowym żarnikiem emitującym zabójcze dla glonów promieniowanie UV-C (taka kolejność sprawia, że filtr pracuje najwydajniej w 100% oczyszczając wodę). Po przepłynięciu przez sterylizator kryształowo czysta, pozbawiona glonów (a także chorobotwórczych bakterii i pierwotniaków) oraz tak płynnych jak i stałych zanieczyszczeń, woda zostaje wypompowana z powrotem do stawu. Na tym jednak nie koniec. KLAR PRESSURE UV 8000 zapewnia maksymalny komfort obsługi. Dzięki wbudowanej funkcji „AUTOCLEAN” za pomocą jednego ruchu manetki podawana przez pompę woda zmienia kierunek przepływu i przepłukuje wkłady filtracyjne kierując zanieczyszczenia do drugiego króćca wylotowego. Na króciec ten wystarczy wtedy nałożyć wąż ogrodowy i brudna woda powstała po oczyszczeniu
filtra może być wykorzystywana np. do podlewania roślin ogrodowych (doskonale sprawdza się jako naturalny nawóz). Kolejnym udogodnieniem jest funkcja „by-pass”. To sprytne rozwiązanie umożliwia wygodną wymianę wkładów filtracyjnych bez potrzeby wyłączania pomp (uruchamiamy funkcję „by-pass”, odłączamy pokrywę i pozostawiamy ją w wodzie zabierając pojemnik filtra do czyszczenia).
Filtr KLAR PRESSURE UV 8000 jest urządzeniem w pełni uniwersalnym również w montażu. Dzięki szczelnej obudowie można instalować go zarówno poniżej jak i powyżej poziomu wody. Doskonale sprawdza się w małych i średnich oczkach wodnych o pojemności do 8000 l, zaś jego niewielkie rozmiary sprawiają, że jest łatwy do zamaskowania i nie rzuca się w oczy.
Niezależnie od wybranego przez nas modelu filtra należy bezwzględnie pamiętać o jego prawidłowej eksploatacji. Przede wszystkim powinien on pracować w sposób ciągły, czyli 24 godziny na dobę od wiosny do jesieni (w przypadku dłuższej niż kilka godzin przerwy w pracy wynikłej np. z powodu awarii zasilania, przed ponownym uruchomieniem wkłady filtracyjne należy wypłukać w wodzie pobranej z oczka). Tylko takie stosowanie zapewni bowiem ciągłość filtracji biologicznej zapewniając bezpieczne warunki dla zwierząt zamieszkujących nasz staw ogrodowy.
