Krokosz barwierski. Przyprawa, zioło i ozdobna roślina. Uprawa i zastosowanie

Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius) nie jest obecnie rośliną zbyt popularną, ale z pewnością warto się nim zainteresować, gdyż ma wiele do zaoferowania. Dobrze sprawdza się jako ogrodowa roślina ozdobna, może być wykorzystywany w kuchni jako przyprawa, ma zastosowanie w kosmetyce, jest ważną rośliną oleistą i bywa traktowany jako roślina lecznicza.

Jaskrawo pomarańczowe płatki krokosza, zawierające silne barwniki, wykorzystywano też dawniej do farbowania tkanin i chociaż dzisiaj zostały wyparte z przemysłu przez barwniki sztuczne, zdarza się, że pasjonaci, ceniący sobie barwniki roślinne, nadal z nich korzystają. Co prawda samodzielnie trudno byłoby nam uzyskać barwnik z kwiatów krokosza lub olej z jego nasion, ale za to bez problemu możemy zebrać i wysuszyć płatki rośliny, a następnie wykorzystać je w kuchni do barwienia potraw.

Płatki krokosza są świetnym zamiennikiem kosztownego szafranu (bywają nawet określane tą nazwą). Można je stosować do przyprawienia potraw oraz herbaty (np. zielonej). Z suszonych płatków możemy też przygotować napar, który w krajach wschodnich bywa nawet zamiennikiem herbaty.

Ma on też pewne właściwości lecznicze, choć nie wszystkie udowodnione są naukowo (m.in. reguluje pracę jelit, pomaga przy zaparciach, działa przeciwzapalnie i napotnie, obniża poziom złego cholesterolu, łagodzi bóle menstruacyjne, pobudza krążenie i pomaga obniżyć gorączkę, choć niektóre źródła donoszą, że może mieć również negatywny wpływ na płodność i nie należy stosować go w czasie ciąży).

Jeśli uda nam się zdobyć olej z krokosza (dostępny wielu sklepach ze zdrową żywnością), z powodzeniem możemy wykorzystać go do celów kosmetycznych, gdyż doskonale wpływa na włosy oraz skórę, łagodzi podrażnienia i stany zapalne, pomaga pozbyć się wyprysków i trądziku, reguluje wytwarzanie serum, a także nawilża skórę i chroni ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych.

Olej z krokosza znajdziemy nawet w niektórych kosmetykach do pielęgnacji włosów i ciała (np. w kosmetykach do włosów serii Botanical Fresh Care od L'Oreal, w kremach np. Ava Hydro Laser - krem na noc regenerujący o przedłużonym działaniu, Alterra-Sensitiv - krem do cery bardzo wrażliwej, AVENE Maseczka kojąco-nawilżająca).

Jak widać roślina jest niezwykle wszechstronna, dlatego warto spróbować jej uprawy, tym bardziej, że nie jest to szczególnie trudne, bo krokosz barwierski ma małe wymagania. Przede wszystkim oczekuje ciepła i słońca, dlatego należy wybrać dla niego miejsce osłonięte od wiatru i słoneczne.

Warto też przeznaczyć pod jego uprawę żyzne, przepuszczalne i bogate w składniki odżywcze podłoże, choć w słabszej glebie także sobie poradzi.

Roślina jest też odporna na suszę i choć lepiej kwitnie, kiedy gleba jest lekko wilgotna, krótkotrwałe susze zniesie bardzo dobrze.

Krokosz nie jest natomiast zbyt odporny na niskie temperatury, dlatego jego nasiona najlepiej wysiewać do gruntu w drugiej połowie kwietnia lub na początku maja. Przed spodziewanymi przymrozkami, zagon warto też okryć włókniną, aby chłód nie uszkodził delikatnych siewek.

Zanim jednak zdecydujemy się na uprawę krokosza, musimy pamiętać, że jest on rośliną dużą i rozgałęzioną, dlatego wymaga dla siebie sporo miejsca. Dorasta do wysokości ok. 80-120 cm i mocno się rozkrzewia, dzięki czemu wydaje też dużo kwiatów (dorodny egzemplarz może zawiązać ich nawet kilkadziesiąt).

Jaskrawo pomarańczowe lub czerwone kwiaty w postaci koszyczków, pojawiają się na szczytach pędów w lipcu i rozwijają się sukcesywnie aż do września.

Na rabatach ładnie komponują się z rudbekiami, kłosowcem lub zatrwianem wrębnym. Kiedy kwitną mogą wspaniale zdobić rabatę, kiedy jednak przekwitają, stają się nieatrakcyjne i lepiej jest je usunąć z ogrodu.

Przed uprawą krokosza trzeba wiec wziąć pod uwagę fakt, że na początku jesieni zostanie po nim na rabacie puste miejsce, które czymś należałoby wypełnić (krokosza możemy np. posadzić u podstawy dużego krzewu lub wysokich odmian astrów bylinowych, dzięki czemu kiedy znikną z rabaty, nie pozostawia po sobie wolnej przestrzeni).

Kwiatostany krokosza doskonale nadają się też do cięcia. Można wykorzystywać je w kompozycjach roślin żywych jak i suszonych, gdyż znakomicie się zasuszają.

Krokosz barwierski i jego właściwości były znane i doceniane od starożytności. Był uprawiany w Mezopotamii już w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. Natomiast z Egiptu pochodzą tkaniny farbowane tą rośliną, które są datowane na okres XX-XIX wieku p.n.e. (XII Dynastia). Krokosz wcześnie zaczęto wykorzystywać też w Grecji - wzmianki o jego płatkach oraz nasionach pochodzą z połowy XIII wieku p.n.e., z tabliczek zapisanych pismem linearnym B, odkrytych w Mykenach (w tzw. Domu Sfinksów). Nie wiadomo jednak, jakie było ich przeznaczenie - prawdopodobnie miały być wykorzystane spożywczo lub w celach leczniczych (na tych samych tabliczkach odnotowano też inne rośliny używane jako przyprawy i zioła). Niewykluczone też, że miały być użyte jako źródło barwnika do farbowania tkanin. Właściwości lecznicze krokosza były też opisywane m.in. przez grecko-rzymskiego lekarza Dioskurydesa, żyjącego w I wieku n.e.