Rącznik pospolity (rycynus). Jak uprawiać tę roślinę i na co uważać

Kiedyś popularny w ogrodach rącznik pospolity czyli inaczej rycynus (_Ricinus communis) _dziś na rabatach pojawia się rzadko, choć z pewnością nie można odmówić mu walorów dekoracyjnych. Powodem spadku jego popularności może być ciemna strona natury rącznika, który zaliczany jest do ścisłego grona silnie trujących roślin.

Tkanki rącznika zawierają z toksyczną rycynę oraz inne trujące substancje, których najwięcej znajduje się w owocach i nasionach - spożycie kilku nasion może skończyć się śmiercią.

Dawniej rącznik był wykorzystywany do celów leczniczych i nawet dzisiaj olej z nasion rącznika czyli olej rycynowy ma zastosowanie w medycynie. Ponieważ jednak samodzielne pozyskiwanie go z roślin w celach leczniczych jest wyjątkowo niebezpieczne, należy pozostawić to zadanie specjalistom (roślina nie pojawia się nawet w książkach o tematyce ziołoleczniczej).

Odpowiednio przygotowany olej (pozbawiony toksyn) jest także stosowany w kosmetyce, można go spotkać m.in. w szamponach, gdzie występuje pod nazwą „castor oil”.

Dowiedz się więcej: Jakie zastosowanie ma olej rycynowy

Jeśli jednak będziemy świadomi zagrożeń i w odpowiedni sposób zajmiemy się rącznikiem (podobnie jak innymi silnie trującymi roślinami ozdobnymi np. wawrzynkiem wilczełyko), roślina może stać się niezwykle atrakcyjnym i ciekawym elementem ozdobnym naszego ogrodu.

Należy tylko pamiętać, aby prace pielęgnacyjne wokół niej wykonywać w rękawiczkach ochronnych i nie uprawiać jej w ogrodach, w których bawią się dzieci lub przebywają zwierzęta domowe. Warto też usuwać z roślin dojrzałe owoce, zanim jeszcze ich osłonki zaczną pękać, uwalniając duże, ciemne, nakrapiane nasiona. Wyglądają one atrakcyjnie, ale nasiona rącznika są wyjątkowo trujące.

Rącznik pospolity pochodzi z ciepłego klimatu (m.in. Afryka), gdzie ma postać sporego krzewu lub niewielkiego drzewa (dorasta do 2 – 4/5 m wys.). Nie toleruje nawet najmniejszych przymrozków, dlatego w naszym kraju jest traktowany jako roślina jednoroczna uprawiana z nasion.

Na odpowiednim stanowisku rośnie jednak bardzo szybko i w sezonie może osiągać nawet 1,5-2,5 m wysokości, dlatego należy przeznaczyć dla niego odpowiednio dużo miejsca.

Największą ozdobą rącznika jest jego wzniesiony, rozłożysty pokrój, duże, mocno klapowane, dłoniaste, często podbarwiane na czerwono liście, osadzone na długich, sztywnych, gładkich ogonkach. Pod koniec lata pojawiają się efektowne okrągłe, kolczaste, czerwone owocostany, skupione w groniaste kępki na szczytach pędów kwiatostanowych.

Mniejszą rolę ozdobną pełnią drobne kwiaty, zebrane na pędach w groniaste kwiatostany. Rośliny są rozdzielnopłciowe, ale jednopienne. Ich kwiaty żeńskie znajdują się w górnej części kwiatostanu (później przekształcają się w owoce), a męskie w dolnej.

Jeśli zdecydujemy się na posiadanie w ogrodzie rącznika, nie powinniśmy mieć z nim żadnych większych problemów, gdyż roślina jest stosunkowo łatwa w uprawie. Do dobrego wzrostu i rozwoju potrzebuje przede wszystkim słonecznego, ciepłego stanowiska oraz żyznej, przepuszczalnej, lekko wilgotnej gleby. Źle znosi suszę, ale jednocześnie nie lubi też mokrego podłoża, które prowadzi do gnicia jego korzeni.

Rącznik pospolity jest w naszym kraju rośliną jednoroczną, uprawianą głównie z nasion. Ponieważ jednak ma długi okres wegetacji i kocha ciepło, jego nasiona należy wysiać już w marcu, inaczej może nie zdążyć zakwitnąć i wydać owoców. Nasiona wysiewa się pojedynczo do małych doniczek wypełnionych żyznym, próchniczym podłożem i przechowuje w ciepłym, widnym miejscu. Przed siewem nasiona dobrze jest namoczyć przez około dobę w wodzie, dzięki czemu szybciej i bardziej równomiernie będą kiełkować.

Młode rośliny sadzi się w ogrodzie na miejscu stałym po minięciu wiosennych przymrozków (druga połowa maja).

Ze względu na spore rozmiary i ładny pokrój, rącznik pospolity pięknie prezentuje się jako soliter na tle trawnika lub białej ściany budynku, ale może być też wykorzystywany do tworzenia szpalerów wzdłuż ogrodzeń i chodników lub żywopłotów, osłaniających nieatrakcyjne elementy ogrodowej architektury (np. szopę na narzędzia, kompostownik, mur) lub dzielących ogród na strefy. Ładnie prezentuje się w kompozycjach z rudbekiami, astrami bylinowymi, jeżówkami czy kosmosem podwójnie pierzastym.

Co ciekawe rącznik posiada też kilka atrakcyjnych odmian, które różnią głównie barwą liści i pędów (np. „Gibsonii”, „Carmencita”, „Impala”).