Szczeć – co to za roślina, jak ją uprawiać i wykorzystać

Szczecie bywają czasem nazywane ostami, a to ze względu na charakterystyczne kolczaste kwiatostany. Inne ich potoczne nazwy szczeci to szczotka oraz drapacz. Najczęściej spotykana jest szczeć pospolita (Dipsacus fullonum znana też jako  Dipsacus silverstris). Szczecie wyglądają efektownie i oryginalnie i można je uprawiać jako rośliny ozdobne. Ale mają także inne zalety – korzenie i liście szczeci są wykorzystywane w ziołolecznictwie.

Szczecie to okazałe rośliny – dorastają nawet do 2,5 m wysokości. Mają sztywne, wzniesione, kanciaste łodygi. Na ich szczycie wyrastają charakterystyczne jajowate „szczotki”. Tworzą je ostro zakończone podsadki kwiatowe. Na tym „rusztowaniu” pojawiają się prawdziwe kwiaty. Są one drobne, ale bardzo liczne (nawet ok. 2 tysięcy), w jasnofioletowym kolorze. Szczecie kwitną w lipcu i sierpniu, a robią to w bardzo charakterystyczny sposób. Najpierw pojawia się pas kwiatów w środkowej części główki, a następnie „rozchodzi” się on na dwa paski – jeden kwitnąc przesuwa się w dół, drugi w górę. Nie mamy więc szans zobaczyć całego kwitnącego kwiatostanu.

Na łodygach szczeci wyrastają spore liście o lancetowatym kształcie. Zawsze występują po dwa naprzeciw siebie. Ich nasady zachodzą na siebie, tak że powstaje rodzaj miseczki, w której gromadzi się woda po deszczu (często też topią się owady). Do tego nawiązuje nazwa botaniczna – Dipsacus – od greckiego słowa „spragniony”.

Uwaga: nie tylko kwiatostan szczeci jest kłujący. Krótkimi, ale bardzo mocnymi i ostrymi kolcami są pokryte także łodygi oraz brzegi i nerwy główne liści.

Roślina ma też długie i rozgałęzione korzenie, dzięki którym radzi sobie w różnych warunkach, i które są wykorzystywane w ziołolecznictwie.

Trzeba wiedzieć, że szczecie to rośliny dwuletnie. W pierwszym roku wyrasta tylko niezbyt wysoka rozeta kolczastych liści. Wyniosłe pędy z kwiatami wyrastają w drugim roku.

Szczecie nie są szczególnie wymagające, a w Polsce są roślinami rodzimymi, są więc dobrze przystosowane do klimatu. Szczecie najlepiej rosną w słonecznych miejscach, na gliniastych, w miarę wilgotnych ziemiach. Ale radzą sobie na niemal każdym podłożu, również piaszczystym i suchym. Nie wymagają nawożenia (choć można zasilić ją kompostem). Podlewa się tylko młode rośliny, a starsze wyłącznie podczas przedłużającej się suszy.

Decydując się na uprawę szczeci trzeba wziąć pod uwagę, że może ona rzeczywiście mocno podrapać. Jeśli więc w ogrodzie bawią się dzieci, warto zastanowić się nad jej uprawą.

Druga rzecz to to, że szczecie to rośliny ekspansywne. Łatwo rozsiewają się, a ponieważ wymagania mają niewielkie, mogą szybko opanować dostępny obszar. Jednak można temu zapobiec, ścinając pędy, zanim dojrzeją nasiona. Wiosną można też usuwać nadmiar rozet liściowych młodych roślin.

Szczecie uprawia się przede wszystkim ze względu na ich oryginalną urodę. Mogą być ciekawym uzupełnieniem rabat kwiatowych, podobnie jak inne kolczaste rośliny, takie jak mikołajki czy przegorzany. Ładnie komponują się m.in. z trawami ozdobnymi, jeżówkami, rudbekiami, firletkami omszonymi, perowskiami i innymi kwiatami, które lubią słońce. Sztywne łodygi szczeci wprowadzają mocny „architektoniczny” akcent w kompozycjach kwiatowych. Ponieważ kwiatostany są trwałe, pięknie wyglądają również zimą, szczególnie pokryte śniegiem lub szronem.

Dodatkową zaletą szczeci jest to, że ich kwiaty są bardzo miododajne i przyciągają pszczoły, trzmiele oraz inne pożyteczne zapylacze. Natomiast ich nasiona są chętnie jedzone przez ptaki, szczególnie szczygły.

Szczecie od dawna wykorzystywano do suchych bukietów. Można je pozostawiać w naturalnej postaci lub farbować na różne kolory.

W ziołolecznictwie wykorzystuje się przede wszystkim korzenie, a także liście szczeci. Zawarte w nich substancje mają działanie m.in. przeciwzapalne, bakteriobójcze i przeciwbólowe, wzmacniają system odpornościowy, zwalczają niektóre patogenne grzyby, działają korzystnie na miąższ wątroby, mają też właściwości moczopędnie i napotnie. Szczeć była także tradycyjnie wykorzystywana w leczeniu reumatyzmu i dny moczanowej. Preparaty ze szczeci stosowane zewnętrznie pomagają zwalczać wypryski, trądzik i inne zmiany skórne. Jednak największą zaletą szczeci jest to, że jest ona skuteczna w leczeniu boreliozy (stosowana wspomagająco przy leczeniu farmakologicznym).

W sklepach zielarskich można kupić kapsułki ze szczeci oraz suszony korzeń i liście. Te surowce można również pozyskać samodzielnie – liście zbiera się przed i w czasie kwitnienia, natomiast korzenie wiosną lub jesienią. Uwaga – wykopuje się korzenie roślin jednorocznych, tych które jeszcze nie kwitły. Ze szczeci można zrobić nalewkę, stosowaną leczniczo oraz odwar.

Szczeć łatwo rozsiewa się sama. Jeśli chcemy ją wprowadzić do ogrodu, postępujemy tak, jak w przypadku innych roślin dwuletnich. Nasiona wysiewamy w maju/czerwcu na rozsadnik, a około sierpnia przesadzamy na miejsce stałe. Możemy je też posiać od razu na miejsce docelowe, przerywając zbyt gęste siewki (zostawmy rośliny w rozstawie ok. 30 cm). Jeśli nie pada, to młode szczecie trzeba podlewać.