Werbena cytrynowa, czyli lippia trójlistna. Jak ją uprawiać i jak wykorzystać

Werbeny mają sporo gatunków. Najbardziej znane są werbeny ogrodowe, uprawiane na balkonach ze względu na ładne i kolorowe kwiaty. Piękna i dekoracyjna jest także werbena patagońska, uprawiana na rabatach kwiatowych.

Ale warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden gatunek, nazywany werbeną cytrynową lub lippią trójlistną (Aloysia citrodora). Niekiedy, potocznie stosuje się także miks tych nazw, czyli lippia cytrynowa. Natomiast zwyczajowa nazwa tej rośliny to miłowonka, a jej woń jest rzeczywiście bardzo miła.

Warto wiedzieć: werbeny i lippie są blisko ze sobą spokrewnione i bywają różnie klasyfikowane przez botaników. W tym przypadku obu nazw używa się wymiennie.

Ta roślina pochodzi z Ameryki Południowej i należy do rodziny werbenowatych. W cieplejszym klimacie osiąga spore rozmiary, w polskim jest znacznie mniejsza (ok. 60 cm, w doniczce mniej). Można ją uprawiać sezonowo w ogrodzie lub w doniczce – na balkonie, tarasie, czy na parapecie.

Werbena cytrynowa na podłużne, intensywnie zielone liście, długości kilku centymetrów, które wyrastają w okółkach po trzy wokół łodygi (stąd właśnie określenie lippia trójlistna). W polskich warunkach kwitnie rzadko, ale jej kwiaty nie są ani zbyt dekoracyjne, ani użytkowe, więc nie jest to duża strata. Z czasem dolne części jej pędów drewnieją.

Werbena cytrynowa zawiera między innymi olejki eteryczne (przede wszystkim cytral, nerol oraz geraniol) oraz inne związki, które odpowiadają za jej bardzo przyjemny, cytrynowy zapach, a co ważniejsze - także właściwości lecznicze. Jest wykorzystywana m.in. w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym, ale przyda się również w kuchni i domowej apteczce.

Werbena cytrynowa ma przede wszystkim działanie uspokajające i relaksujące, a nawet antydepresyjne, pomaga w stanach napięcia i znużenia. Łagodzi odczuwanie stresu oraz bóle głowy (także migrenowe). Ale poza działaniem korzystnym dla układu nerwowego, ma także bardziej „przyziemne” właściwości – m.in. działa przeciwzapalnie, pomaga zwalczać wirusy, bakterie i grzyby, wspomaga układ trawienny i moczowy. Łagodzi objawy przeziębienia. Stosowana zewnętrznie ma także korzystne działanie na skórę – tonizujące i ściągające.

Werbenę cytrynową można stosować jako napar (wewnętrznie i zewnętrznie), ale stosuje się ją także w aromaterapii, najczęściej w postaci olejku eterycznego – można go spotkać zarówno pod nazwą olejek z lippii, jak i olejek werbenowy.

Werbena cytrynowa jest uznawana jest za roślinę bezpieczną w stosowaniu, jednak może wchodzić w interakcję z lekami. Ponadto stosowana często w dużych ilościach i może powodować problemy gastryczne, a także zwiększać wrażliwość skóry na słońce.

Listki i łodygi lippii trójlistnej pachną i smakują jak cytryna, ale bez cierpkiego posmaku. Zarówno jej smak, jak i zapach są bardzo odświeżające i nie zmieniają się po zaparzeniu (w przeciwieństwie np. do melisy).

Pysznie smakuje napar – herbatka z lipii. Można dodawać ją do zielonej herbaty, ale warto też zaparzyć samą werbenę. Wystarczy ok. 6-9 listków (z pędami) zalać wodą o temperaturze ok. 90ºC i parzyć przez kilka minut. Ze względu na relaksujące właściwości, dobrze pić ją po południu lub wieczorem. Lippię można też łączyć z np. z miętą, ale mięty dawajmy niewiele, bo zdominuje werbenę. Można ją także dodawać do zimnych napojów, soków i wody (zmięte lub pokrojone liście). W upalne dni taki napój jest bardzo orzeźwiający.

Posiekane liście werbeny można dodawać do sałatek – i wytrawnych, i owocowych, a także wszelkich innych potraw i dań, którym chcemy nadać lekko cytrynowy, odświeżający aromat. Same liście mają wyrazisty i lekko ostry smak, więc wystarczy niewielki ich dodatek. Można je też przegryzać dla odświeżenia oddechu.

Liście werbeny cytrynowej można również suszyć (np. rozłożone cienką warstwą w zacienionym, przewiewnym miejscu). Susz długo zachowuje aromat.

Z lippi najlepiej korzystać na bieżąco. Jednak nie obrywajmy pojedynczych liści, ale obcinajmy końce pędów. Dzięki temu roślina będzie się ładnie rozkrzewiać i pomimo przycinania – będzie jej coraz więcej (przy umiarkowanym korzystaniu).

Sadzonki werbeny cytrynowej coraz częściej można kupić w sklepach ogrodniczych. Czasem są one podpisywane jako lippia, czasem jako werbena. Ponieważ i lippia, i werbena mają także inne gatunki, zapytajmy o pełną nazwę rośliny, albo powąchajmy ją – powinna pachnieć cytryną.

Kiedy już zdobędziemy roślinę, zapewnienie jej odpowiednich warunków nie będzie trudne. Lippia lubi jasne stanowisko, ale najlepiej z rozproszonym światłem. Bardzo jej odpowiadają miejsca o zachodniej wystawie. W cieniu nie będzie rosła.

Werbena cytrynowa powinna mieć wilgotną ziemię, więc trzeba ją regularnie podlewać. Ale zachowamy umiar, bo nie lubi przelewania i stale mokrego podłoża. Jest tolerancyjna co do odczynu ziemi, najbardziej odpowiada jej w miarę żyzne, gliniasto-piaszczyste podłoże.

Werbenę cytrynową można uprawiać zarówno w gruncie, jak i w doniczkach. Można ją także sadzić wśród roślin ozdobnych, ale wtedy trzeba zwrócić uwagę na to, jakie stosujemy nawozy i środki ochrony roślin. Jeśli chcemy wykorzystać werbenę spożywczo, stosujmy tylko naturalne środki. Do nawożenia w ogrodzie dobry jest kompost, a w doniczkach – także biohumus.

Werbena cytrynowa bardzo łatwo rozmnaża się z sadzonek pędowych. Wystarczy ściąć pędy długości ok. 7-10 cm, usunąć z nich dolne liście i włożyć do wody. Wypuszczą korzenie już po tygodniu-dwóch. Potem wystarczy je posadzić. Lippię można tak rozmnażać praktycznie przez cały sezon. Jeśli kupiliśmy mniej roślin niżbyśmy chcieli, od razu przeznaczmy kilka pędów na sadzonki. W ciągu kilku tygodni nasze zasoby werbeny powiększą się znacząco.

Werbenę cytrynową można uprawiać też z nasion, które wysiewa się w lutym-marcu na rozsadę, którą trzeba umieścić w ciepłym i dobrze oświetlonym miejscu. Uwaga: nasiona należy tylko delikatnie obsypać ziemią, a wcześniej – dobrze jest je namoczyć w wodzie. Sadzonki należy przepikować, kiedy pojawią się liście właściwe.

Werbenę cytrynową można przenieść na zewnątrz, kiedy minie ryzyko przymrozków (po 15 maja). Sadzonki trzeba stopniowo przyzwyczajać do warunków zewnętrznych.

Werbena cytrynowa jest w naturze jest wieloletnim krzewem, jednak nie jest odporna na zimno. Jej podziemna część wprawdzie może przetrwać przymrozki, jednak jej zimowanie w Polsce praktycznie nie jest możliwe.

Jednak można spróbować przechować lippię w chłodnym (ok. 5ºC) i jasnym pomieszczeniu. Niestety ma ona duże zapotrzebowanie na światło, co podczas polskiej zimy trudno zapewnić. Dlatego często traci wtedy liście. Jednak wiosną, po przycięciu pędów, powinna wypuścić nowe. Wprawdzie nie ma gwarancji powodzenia, jednak warto spróbować. Podczas zimowania lippię podlewamy umiarkowanie. Jeśli zgubi liście, ilość wody trzeba ograniczyć (roślina nie będzie jej odparowywać przez liście), ale uważamy, żeby nie przesuszyć bryły korzeniowej.