Gojnik, czyli rośliny z gatunku Sideritis, rosną w całym Śródziemnomorzu – od Półwyspu Iberyjskiego, po Bliski Wschód, Afrykę Północną, a także na Wyspach Kanaryjskich. Jedna z jego odmian – gojnik drobnokwiatowy (Sideritis montana) trafiła nawet do Polski.
A odmian gojnika jest naprawdę sporo – od 80 do nawet 100, które w dodatku dość chętnie krzyżują się ze sobą i tworzą mieszańce. Wiele z nich występuje na ograniczonym obszarze. Do najbardziej popularnych odmian gojnika należy Sideritis scardica, Sideritis raesii, Sideritis romana.
Poznaj: Zalety czystka - zioła, które działa zbawiennie na nasz organizm
Jak wygląda gojnik
Gojnik należy do roślin jasnotowatych, dorasta do 30–50 cm. Ma podłużne liście, a z ich górnych kątów wyrastają dwuwargowe kwiaty – najczęściej żółte, ale są też odmiany białe i purpurowe. Zarówno łodyga, jak i liście są pokryte drobnymi włoskami. Występują odmiany i jednoroczne, i wieloletnie.
Gojniki rosną w górach – nawet na wysokości 2000 m n.p.m. (preferowana wysokość to powyżej 1000 m n.p.m.). Potrzebują wapiennego podłoża, dobrze znoszą zarówno upały, jak i mrozy, są też odporne na susze, za to zdecydowanie im nie służy nadmiar wody.
„Żelazny” gojnik czyli zioło dobre na wszystko
Łacińska nazwa gojnika Sideritis, pochodzi od greckiego słowa „sidero” (σιδερο), czyli żelazo. Kiedy Grecy życzą sobie powrotu do zdrowia, to właśnie „żelaznego” ("siderenios" σιδερενιος). I tu dochodzimy do przyczyn popularności gojnika w krajach śródziemnomorskich.
Jest on tam od dawna stosowany jako niemal cudowny lek. Napar z gojnika pito szczególnie zimą, w okresach osłabienia, bo miał wzmacniać organizm, pomagać na przeziębienia i problemy z drogami oddechowymi, a także leczyć stawy.
Poza stosowaniem naparu, np. na Krecie gojnik wraz z kilkoma innymi roślinami, służył do wypychania materacy „na dobry sen”. Natomiast w Rodopach, na pograniczu Bułgarii i Grecji, przypisywano mu także korzystne działanie na potencję. Zaś para, która starała się o dziecko i piła gojnik – miała niemal gwarantowane bliźniaki. Ostatnie dwie właściwości gojnika nie są potwierdzone, ale okazuje się, że to rzeczywiście niemal cudowna roślina (podobnie jak pochodzący również z rejonu Morza Śródziemnego – czystek).
licencja CC BY-SA 3.0
Na co pomaga gojnik - właściwości prozdrowotne
Współczesne badania potwierdzają, że gojnik ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwbólowe. Wspomaga leczenie przeziębienia, grypy, obniża gorączkę, pomaga na zapalenie oskrzeli i astmę. Ponadto poprawia odporność, pomaga także na zatoki.
Gojnik działa także łagodząco na układ pokarmowy, pomaga w dolegliwościach żołądkowych, wspomaga pracę wątroby (przy dolegliwościach gastrycznych pije się gojnik przed posiłkiem). Wzmacnia także nerki i pomaga w leczeniu dolegliwości układu moczowego. Gojnik działa też dobrze na układ krwionośny i obniża ciśnienie. Ponieważ rzeczywiście zawiera żelazo, pomaga przy anemii.
To jeszcze nie wszystko. Gojnik ma także działanie uspokajające i wykazuje pewne cechy antydepresyjne. A do tego badania wskazują, że pomaga chronić przed chorobą Alzheimera i demencją. Gojnik wykazuje także działanie antynowotworowe – zarówno profilaktyczne, jak i w zwalczaniu komórek rakowych (ale oczywiście nie jest „lekiem na raka”).
Herbatka z gojnika tylko z uprawy
Ponieważ gojnik był przez lata intensywnie zbierany, na wielu obszarach jest zagrożony wyginięciem i chroniony. Jednak wprowadzono jego uprawy. W Grecji, Albanii i Macedonii uprawia się przede wszystkim Sideritis raeseri (ale nie tylko), natomiast w Bułgarii – Sideritis scardica.
Gojnik zbiera się, kiedy jego kwiaty są w pełnym rozkwicie, czyli w lipcu. Jest on dostępny w postaci suszu (choć świeże liście wspomagają leczenie ran). W Polsce można to zioło można już kupić.
Różne nazwy gojnika
Można się spotkać z różnymi nazwami gojnika – dość powszechnie stosuje się angielską nazwę „górska herbata” – Mountain Tea. To samo znaczy:
- w Albanii çaj mali;
- w Grecji – τσαι του βουνου – wym. caj tu vunu;
- w Macedonii планински чај – planinski czaj.
Na Krecie możemy się spotkać z nazwą malotira (μαλωτηρα), natomiast w Bułgarii – z Mursalski Tea (to też nazwa handlowa Мурсалcки чай). Z Grecji jest też sprowadzany pod nazwą Greek Olympus Tea, ale też jako gojnik.
Żeby nie pogubić się w tym gąszczu nazw, tym bardziej, że „górska herbata” może być dość rozległym pojęciem – zwracajmy uwagę na nazwę botaniczną gojnika - Sideritis.
Uprawa gojnika
W polskich ogrodach, a nawet doniczkach, raczej nie stworzymy warunków optymalnych do uprawy gojnika, ale jeśli w paczce ziół trafi się trochę nasionek, możemy je wysiać i... zobaczyć, co nam wyrośnie. A póki co, delektujmy się przyjemnym smakiem ziołowej herbatki (można ją pić z miodem, cytryną) i – cieszmy żelaznym zdrowiem.
