W przypadku ciemiernika bardzo nietypowa jest pora kwitnienia. Kiedy bowiem większość roślin w naszych ogrodach smacznie śpi, on rozwija swoje urocze kwiaty, zupełnie nie zważając na niską temperaturę, ani zalegający wokół śnieg. Niektóre gatunki zaczynają kwitnąć już nawet w grudniu, dzięki czemu zostały nazwane „różami Bożego Narodzenia”.
Ciemierniki to na ogół niewysokie, długowieczne i zimozielone byliny. W naszym klimacie znanych i hodowanych jest tylko klika gatunków, ale na świecie uprawia się ich nieco więcej.
Najpopularniejsze gatunki ciemierników
Najbardziej popularne są u nas dwa z nich:
- Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus) – jeden z najwytrzymalszych gatunków ciemiernika, rozwija swoje zielone, dzwonkowate, czerwono obrzeżone kwiaty już w lutym i kwitnie aż do wczesnego lata. Z łatwością tworzy nasiona, które następnie rozsiewa. Jego skórzaste, podłużne i ciemnozielone liście, zachowują się na roślinie przez całą zimę. Dorasta do wys. ok. 50 cm i z wiekiem tworzy całkiem pokaźne kępy. Swoją dość kontrowersyjną nazwę, zawdzięcza niezbyt miłemu zapachowi kwiatów, który jednak wbrew pozorom, nie jest aż tak nieprzyjemny. Poza tym wyczuwa się go jedynie z dość bliskiej odległości lub po dotknięciu płatków.
- Ciemiernik biały ([i]Helleborus niger)[/i] – nieco delikatniejszy gatunek ciemiernika, za to bardzo ozdobny. Chętnie sadzony w ogrodach ze względu na swoje śliczne, białe kwiaty, przypominające niewielkie, pojedyncze, róże. Rozwijają się bardzo wcześnie, bo przy dobrej pogodzie nawet w grudniu. To dlatego są nazywane "różą Bożego Narodzenia". Dłoniaste liście są nieco jaśniejsze i krótsze niż ciemiernika cuchnącego, a cała roślina dorasta do wys. ok. 30 cm. Polska nazwa rodzajowa odnosi się do koloru kwiatów, łacińska (ciemiernik czarny) do barwy korzenia.
Nieco rzadziej spotykane, ale niezwykle piękne są natomiast:
- Ciemiernik wschodni _([i]Helleborus _orientalis)[/i] – mieszaniec, o bardzo pięknych kwiatach, posiadający dużo barwnych odmian (np. bordowa, pojedyncza - „Merlin” czy żółta, pełna - „Double suprise”). Kwiaty rozwijają się w lutym. Roślina posiada odziomkowe, zielone, dłoniasto ułożone liście i dorasta do wysokości ok. 40 cm. Ten gatunek wymaga jednak stanowisk bardziej osłoniętych i nieco cieplejszych, niż poprzednie ciemierniki.
- Ciemiernik ogrodowy, czyli mieszańcowy ([i]Helleborus hybridus)[/i] – jest wielokrotnym mieszańcem i najdelikatniejszym z uprawianych u nas ciemierników, ale też jednym z najpiękniejszych. Ulistnienie posiada podobne do ciemiernika wschodniego, ale jest od niego wyższy, gdyż może dorastać nawet do 70 cm wysokości. Wielkość, budowa i barwa kwiatów jest uzależniona od odmiany, dlatego kwiaty mogą być pełne lub pojedyncze, w kolorach: bordowych, różowych, białych, żółtych a nawet mieszanych i nakrapianych. W rejonach o surowszym klimacie, wymaga okrycia na zimę.
- Ciemiernik czerwonawy, ciemiernik purpurowy ([i]Helleborus purpurascens)[/i] – to niewielka bylinka, osiągająca ok. 20 cm wysokości, spotykana w Polsce również na stanowiskach naturalnych i objęta całkowitą ochroną. Kwitnie później niż poprzednicy, gdyż dopiero w marcu, a niewielkie kwiaty zgodnie z nazwą mają kolor lekko czerwony. W przeciwieństwie do pozostałych ciemierników, jego zielone, odziomkowe liście zamierają na okres zimy.
Wbrew pozorom, ciemierniki nie są roślinami wytrzymałymi „na wszystko”. Mają dość konkretne wymagania uprawowe i bardzo delikatny system korzeniowy. Oczekują dobrze uprawionej, dość lekkiej i żyznej gleby, o odczynie zasadowym lub obojętnym, w żadnym razie kwaśnym. Należy więc przed wsadzeniem roślin, odpowiednio przygotować miejsce, przekopując głęboko ziemię i dodając do niej nawóz organiczny (np. kompost), a w razie potrzeby również wapno.
Ciemierniki lubią podłoże wilgotne, ale nie mokre. Bardzo źle czują się na glebach ciężkich i podmokłych. Stanowisko uprawy powinno być cieniste lub półcieniste i osłonięte od silnych wiatrów. Dobrze je sadzić pod drzewami lub krzewami liściastymi, które w okresie kwitnienia nie zabiorą ciemiernikom słońca, a latem - zapewnią im cień.
Rozmnażanie ciemierników
Ciemierniki wysadzamy od razu na miejsce stałe, bo uszkodzenie delikatnego systemu korzeniowego podczas przesadzania, może skończyć się długotrwałą chorobą rośliny. Z tego też powodu częściej wybiera się rozmnażanie ich z nasion, sianych od razu po zbiorze do gruntu (wymagają okresu stratyfikacji), niż dzielenie dorosłych egzemplarzy. Mimo to można oczywiście spróbować obu sposobów.
Pierwszy będzie łatwiejszy, ale rośliny zakwitną dopiero po 2-3 latach, a kolor kwiatów może być pewną niespodzianką (ciemierniki łatwo się krzyżują). Drugi sposób jest trudniejszy, mniej wydajny i bardziej ryzykowny (z uwagi na wrażliwe korzenie), ale uzyska się wtedy rośliny kwitnące identycznie, co roślina mateczna i to często w pierwszym roku po posadzeniu.
Choroby i szkodniki ciemierników
Ciemierniki raczej nie są atakowane przez choroby i szkodniki, chociaż może im się przytrafić czarna plamistość lub atak przędziorków.
Ciemierniki w ogrodzie
Rośliny te, ze względu na swoją oryginalną urodę najlepiej prezentują się posadzone jako soliter lub w sąsiedztwie ozdobnych krzewów. Uprawiając je w ogrodzie, trzeba jednak mieć też na uwadze ciemniejszą ich stronę natury, są to bowiem rośliny trujące. Zawierają w tkankach toksyczny sok, dlatego należy obchodzić się z nimi ostrożnie.
