Pasikonik, konik polny czy świerszcz? Co „gra” latem w ogrodzie

Gorące letnie popołudnia i ciepłe wieczory często umila charakterystyczne „cykanie”. Można je usłyszeć na łąkach, ale też w ogrodach, a czasem nawet na miejskich trawnikach. Owady wydające te dźwięki nazywamy różnie – pasikonikami, konikami polnymi lub świerszczami. Często tych nazw używamy zamiennie. W rzeczywistości jednak mamy do czynienia z różnymi gatunkami owadów, które różnią się nie tylko wyglądem, ale także trybem życia i dietą. Łączy je natomiast to, że wszystkie wydają dość głośne i charakterystyczne dźwięki. Przyjrzymy się im bliżej.

Pasikoniki mają kilka gatunków. Najbardziej znanym i najczęściej spotykanym jest pasikonik zielony (Tettigonia viridissima) _oraz pasikonik śpiewający (_Tettigonia cantans). Pasikonik zielony wyróżnia się wielkością. Dorasta do 40 mm długości, a skrzydła wystające za odwłok sprawiają, że wydaje się jeszcze większy. Warto wiedzieć, że samice są większe od samców i mają wystające z końca odwłoka tzw. pokładełko. Może ono kojarzyć się z kolcem lub żądłem, ale to narząd, służący do umieszczania w ziemi jajeczek.

Pasikoniki mają mocne, umięśnione tylne odnóża, dzięki którym świetnie skaczą. Ale potrafią też latać, dlatego bywa, że „wpadają” z wizytą nawet do mieszkań znajdujących się na wyższych piętrach. Charakterystyczną cechą pasikoników są długie czułki, które mogą być dłuższe niż całe ciało. Mają też stosunkowo duże głowy, które mogą kojarzyć się z końską, stąd ich nazwa.

licencja CC BY-SA 4.0

Pasikonik śpiewający jest nieco mniejszy niż zielony (do 30-35 mm długości), ma też znacznie krótsze skrzydła i kiepsko lata. Za to chętnie występuje w miastach. Wydaje też głośne i przyjemne dźwięki.

Charakterystyczną cechą obu tych pasikoników jest intensywny, jasnozielony kolor (starsze osobniki mogą być żółtawe). Jest jednak kilka innych gatunków pasikonikowatych (np. podłatczyn białoplamek, podkrzewin szary), które odbiegają od powyższego opisu – są brązowawe lub szarawe, osiągają też mniejsze rozmiary. Mają jednak charakterystyczne bardzo długie czułki.

Pasikoniki najchętniej przebywają w wysokich trawach i zaroślach, niektóre gatunki żyją też w lasach.

I pasikonik zielony, i śpiewający to drapieżniki, choć czasem sięgają też po pokarm roślinny. Polują przede wszystkim na mniejsze owady (w tym koniki polne) i pajęczaki. Na przednich odnóżach mają haczyki, które służą im do przytrzymywania ofiary. Mają także mocne żuwaczki – mogą przegryźć również naszą skórę. Oczywiście nie musimy obawiać się ataku pasikonika, ale jeśli go weźmiemy do ręki, to może nas boleśnie ugryźć. Jeśli pasikonik wpadnie do domu lub mieszkania najlepiej schwytać go do szklanki itp., nakryć kartką papieru i wynieść na zewnątrz. Podobnie postępujemy z innymi tego typu "gośćmi".

Tu usłyszysz dźwięki wydawane przez pasikonika zielonego(Baudewijn Odé, wikimedia.commons CC BY-SA 4.0)

Warto pamiętać, że w menu pasikoników są także ogrodowe szkodniki, np. mszyce, gąsienice i larwy, więc te owady pomagają utrzymać równowagę biologiczną i są pożyteczne.

Koniki polne to potoczne określenie. Najczęściej dotyczy ono kilku gatunków owadów z rodziny Chorthippus, takich jak konik pospolity, konik ciepluszek, koni wąsacz i kilku innych. Zwykle występują na suchych i ciepłych terenach trawiastych.

Czasem zalicza się tutaj również inne gatunki, np. dołczany (Stenobothrus) czy skoczki (Omocestus, w odróżnieniu do innych „koników” wolą wilgotne siedliska).

Tu można posłuchać konika pospolitego
(Gilles San Martin, wikimedia.commons CC BY-SA 3.0)

Ogólną budową koniki polne przypominają pasikoniki. Są jednak znacznie od nich drobniejsze i mniejsze – koniki pospolite dorastają do 1,5 cm (samce) i 2 cm (samice). Ich skrzydła tylko niewiele wystają poza odwłok (a u niektórych gatunków są krótsze). Znacznie krótsze są także czułki koników polnych. Jeśli widzimy więc dużego "konika polnego", z długimi czułkami, to mamy do czynienia z pasikonikiem.

Pasikoniki i koniki polne odróżnia też kolor. Koniki polne najczęściej są w odcieniach brązu i szarości, choć niektóre gatunki są też zielonkawe (np. konik ciepluszek). Nie jest to jednak tak intensywny kolor, jak u pasikonika zielonego czy śpiewającego.

Biologicznie koniki polne są zaliczane do szarańczaków, a pasikoniki do pasikonikowatych. Jedne i drugie (oraz świerszcze) należą do rodziny owadów prostoskrzydłych.

Koniki polne, w odróżnieniu od pasikoników, odżywiają się głównie pokarmem roślinnym. Jedzą przede wszystkim źdźbła i liście traw i zbóż, ale też liście innych roślin. Jednak w ogrodach nie wyrządzają szkód.

Choć „grające” na łąkach i w ogrodach owady bardzo często nazywamy świerszczami, to prawdziwe świerszcze widujemy stosunkowo rzadko. W Polsce najczęściej występuje świerszcz polny (Gryllus campestris) oraz świerszcz domowy (Acheta domesticus). Wyglądem odbiegają one od pasikoników i koników polnych. Mają lekko spłaszczone, krępe ciało i dużą okrągłą głowę. Najczęściej są w odcieniach brązu, a świerszcze polne bywają też czarne. Dorastają do nieco ponad 2 cm wielkości. Mają mocne tylne odnóża, dzięki którym dobrze skaczą, ale dość masywne są także przednie, które służą do kopania norek w ziemi. Na końcu odwłoka świerszcze mają dwa wyrostki (przysadki odwłokowe), a samice również pokładełko, służące do deponowania jaj w ziemi.

Tu usłyszysz świerszcza polnego
(Baudewijn Odé, wikimedia.commons CC BY-SA 3.0)

licencja CC BY-SA 3.0

Świerszcz polny występuje na obrzeżach lasów i łąkach, świerszcz domowy natomiast chętnie bytuje w pobliżu ludzi. To o nim mowa w piosence śpiewanej przez Magdę Umer „Koncert jesienny na dwa świerszcze i wiatr w kominie”. Obecnie coraz częściej występuje też w miastach i to w zdecydowanie mniej „romantycznym” otoczeniu, takim jak wysypiska śmieci czy kanały ciepłownicze.

Świerszcze prowadzą raczej skryty tryb życia. Sporo czasu spędzają w ziemnych norkach. Nie potrafią latać (mają skrzydła, ale bardzo skrócone), za to dobrze skaczą, jednak najczęściej poruszają się biegając. Świerszcze jedzą głównie rośliny, ale nie gardzą też pokarmem zwierzęcym, a świerszcze domowe zjadają także różnego rodzaju resztki i odpadki jedzenia. Mają silne żuwaczki, którymi potrafią mocno ugryźć. Jednak jeśli tylko mają możliwość – uciekną, a nie zaatakują. Wyjątkiem jest spotkanie samców konkurujących o samicę lub terytorium, bo wtedy dochodzi do zaciętych walk między nimi.

Świerszcze domowe oraz większe od nich świerszcze kubańskie są często hodowane (również jako pokarm dla innych zwierząt, np. jaszczurek).

licencja CC BY-SA 3.0

Wszystkie te owady łączy zdolność do wydawania dość głośnych i najczęściej przyjemnych, również dla ludzkiego ucha, dźwięków. W zależności od gatunku mają one różne brzmienie i natężenie. U koników polnych i pasikoników przypomina tykanie, u świerszczy – raczej ćwierkanie. Niektóre pasikoniki współpracują ze sobą tak, żeby wydawać jak najlepiej słyszalne dźwięki.

Oczywiście te owady nie grają po to, żeby nam umilić letnie popołudnia i wieczory, ale żeby zachęcić do siebie samiczki własnego gatunku. Dlatego też zdolność wydawania dźwięków mają samce. Samice mogą posłuchać koncertu i jeśli im się spodoba – odbyć kopulację z samcem. Następnie składają jajeczka w ziemi. W pasikoników i koników polnych przetrwają one aż do wiosny, kiedy wylęgną się młode. Natomiast młode świerszczyki pojawią się już po około dwóch tygodniach od złożenia jaj.

Te owady wydają dźwięki na dwa różne sposoby, choć wszystkie korzystają z tzw. aparatów strydulacyjnych. Świerszcze oraz pasikoniki grają pocierając o siebie przednimi skrzydłami, natomiast koniki polne – pocierając tylnymi odnóżami o skrzydła.

Jednak, żeby „muzyka” została doceniona, musi zostać usłyszana. Warto zadać sobie pytanie, jak te owady słyszą? I gdzie mają „uszy”? Otóż rolę uszu spełnia tzw. aparat bębenkowy (tympanalny). To fragment ciała, pokryty błoną bębenkową, który odbiera określone dźwięki. Nie znajduje się on wcale na głowie, ale u pasikoników i świerszczy na pierwszej parze nóg, natomiast u koników polnych – na odwłoku (a dokładniej – na spodzie pierwszego jego segmentu).

O ile „instrumenty grające” mają tylko samce, to oczywiście narządy słuchu mają przedstawiciele obu płci.