Rośliny ozdobne i jadalne. 15 gatunków, do wykorzystania w kuchni i ogrodzie

Wśród uprawianych w ogrodzie kwiatów ozdobnych jest wiele takich, które można wykorzystać do jedzenia. Niektóre mogą być niemal samodzielną potrawą, inne – dodatkiem lub przyprawą. Z drugiej strony są też rośliny uprawiane jako typowo użytkowe, które wyglądają na tyle ładnie, że można spokojnie wykorzystać je również jako rośliny ozdobne. Oto 15 roślin, które są i jadalne, i ozdobne. Większość z nich jest też łatwa w uprawie.

Czarnuszka to „trzy w jednym” – roślina ozdobna, jadalna i zioło. Z nasion czarnuszki siewnej wytwarza się bardzo wartościowy olej, który zyskuje coraz większą popularność. Na rabacie raczej nie wyhodujemy ilości potrzebnej do produkcji oleju, ale nasiona czarnuszki można wykorzystywać jako przyprawę. Ma wyrazisty, lekko pikantny smak. Doskonale nadaje się np. jako dodatek do pieczywa, serów, warzyw i mięs (nasiona czarnuszki bywają nazywane czarnym kminkiem i właśnie jak kminek można je stosować).

A same kwiaty są bardzo dekoracyjne. Najczęściej mają niebieskie płatki, ale są też odmiany białe i różowe, a także pełne. Kiedy czarnuszka przekwitnie również wygląda efektownie, bo zdobią ją kuliste owoce z jadalnymi nasionami. Do wysiania w ogrodzie najczęściej można spotkać czarnuszką damasceńską i hiszpańską, rzadziej siewną, ale jadalne są wszystkie.

Czarnuszkę wystarczy wysiać w słonecznym miejscu (najlepiej na przepuszczalnej ziemi) i od czasu do czasu podlać.

Jeśli chcemy dość szybko zasłonić płot czy kawałek ściany, możemy posadzić roślinę, która będzie się piąć, ładnie zakwitnie, a potem ozdobią ją kolorowe strączki. Mowa o fasoli, a w szczególności odmianach szparagowych. Jest ich dużo i wiele wygląda bardzo ciekawie. Jeśli chcemy wykorzystać ją jako roślinę ozdobną, wybierzmy odmianę o strączkach żółtych lub fioletowych, albo nakrapianych (podczas siewu możemy też przemieszać nasiona dwóch odmian). Takie kolorowe strączki wyglądają naprawdę dekoracyjnie i oczywiście – można je jeść.

Fasolkę można siać od połowy maja do końca czerwca, żeby mieć świeżą i ładną przez dłuższy czas. Musimy jej zapewnić słoneczne i zaciszne miejsce oraz dość regularnie podlewać. Warto też zapewnić jej podpory (po płocie z siatki z czasem zacznie się piąć). Można ją również sadzić przy samodzielnych konstrukcjach z tyczek – wystarczy kilka wbić z ziemię i związać na górze. Fasolka na takim „namiocie” spokojnie może rosnąć nawet na rabacie z kwiatami, jako dekoracja.

Fiołki mają bardzo wiele gatunków – należą do nich m.in. ozdobne i bardzo popularne bratki ogrodowe oraz fiołki rogate („miniaturowe bratki”). Ich kwiaty są jadalne, można je wykorzystywać jako dodatek do sałatek czy jako jadalną dekorację potraw (nie mają zbyt wyrazistego smaku). Za to pyszny i niezwykle aromatyczny jest fiołek wonny, który kwitnie wczesną wiosną i dość często można spotkać go w ogrodach (rośnie też dziko).

Jadalne są zarówno kwiaty fiołków, jak i młode liście, które mają bardzo przyjemny, lekko orzechowy smak. Kwiaty i młode liście można jeść na surowo – dodając do sałatek, można z nich też parzyć pięknie pachnącą herbatę. Kwiatów używa się również do produkcji pachnącego cukru, o wspaniałym, fiołkowym kolorze. Można je również suszyć, do późniejszego wykorzystania.

Fiołek wonny (i kilka innych fiołków) to również zioła. Ze spożyciem fiołków wonnych nie należy przesadzać, bo w dużych ilościach może powodować nudności, a nawet wymioty.

Roślina, którą pewnie dobrze znamy jako ozdobę cienistych rabat, pochodzi z Azji, gdzie jest uprawiana jako warzywo. Szczególnie popularna jest w Japonii. Liście funkii można jeść na surowo lub po obgotowaniu – jak młodą kapustę. Najsmaczniejsze są młode liście, ścinane zanim w pełni się rozwiną lub wkrótce po tym.

W Polsce hosty są uprawiane przede wszystkim jako rośliny ozdobne - mają przeróżne odmiany ozdobne o fantazyjnie ubarwionych liściach. Mogą one różnić się smakiem, ale są jadalne. Jednak nie podsuwajmy ich kotom i psom oraz koniom, bo dla nich są szkodliwe.

Te rośliny uprawia się przede wszystkim ze względu na piękne liście, choć mają też ładne kwiaty, u niektórych odmian pachnące. Hosty nie są trudne w uprawie – najlepiej rosną w zacienionych miejscach. Jedyny problem może stanowić konieczność ochrony przed ślimakami, które są ich wielkimi amatorami.

To warzywo zrobiło się ostatnio wręcz modne. Warto docenić jego smak oraz wartości odżywcze, ale także oryginalny i dekoracyjny wygląd. Ciemnozielone liście o pofałdowanych brzegach, przypominających mocno marszczoną falbankę, mogą być ozdobą każdej rabaty. A są też odmiany jarmużu o liściach fioletowobordowych. W dodatku nie zanikają one na zimę, a po pierwszych przymrozkach robią się jeszcze smaczniejsze.

Jarmuż nie jest trudny w uprawie. Najwygodniej kupić jego sadzonki (około czerwca). Urośnie na prawie każdej ziemi, chyba że jest zdecydowanie kwaśna lub piaszczysta. Najlepiej sadzić go w słońcu i czasem podlewać (szczególnie kiedy jest młody).

Karczochy mogą stanowić wykwintne danie i oryginalną ozdobę ogrodu. W odróżnieniu do większości opisanych tu roślin są dość wymagające, ale ich uprawa w Polsce również udaje się (pochodzą z południa Europy, dlatego mają szczególne zapotrzebowanie na słońce i ciepło).

Karczochy mogą kojarzyć się z wielkimi ostami. Tworzą dość duże, kuliste kwiaty, które od spodu wyglądają jak pokryte łuskami, a od góry – jak zwieńczone fioletowym pióropuszem. Kwiatostany karczochów są nie tylko ciekawe – to właśnie one są jadalną częścią rośliny. A dokładnie – dno kwiatowe i otaczające go listki. Jada się je, po dokładnym obraniu, gotowane, duszone lub smażone. Nadają się również do marynowania.

Karczochy uprawia się z rozsady, przygotowanej wiosną. Do ogrodu można je posadzić dopiero, kiedy minie ryzyko nocnych przymrozków (po połowie maja). Potrzebują miejsca ciepłego i zacisznego oraz żyznej, przepuszczalnej ziemi, najlepiej o lekko zasadowym lub obojętnym odczynie.

Koperek jest jedną z bardziej popularnych roślin przyprawowych. Najsmaczniejsze są młode pędy i liście, ale kiedy koperek wyrośnie i zakwitnie – wygląda naprawdę oryginalnie, bo zdobią go rozłożyste i ażurowe baldachy, najpierw kwiatowe, potem pokryte nasionami. A wykorzystać nadal go możemy, szczególnie do kiszonek i marynat. Takie wyrośnięte kopry mogą też urozmaicić rabaty kwiatowe. Koper można siać przez cały sezon i nie ma on szczególnych wymagań. Wystarczy zapewnić mu słoneczne miejsce, w miarę spulchnioną, przepuszczalną i lekko wilgotną ziemię.

Można też się pokusić o uprawę kopru włoskiego (fenkułu), który kwitnie jeszcze okazalej, ale jest też bardziej wymagający w uprawie.

Krokosz jest przede wszystkim rośliną ozdobną, ale także przyprawą i rośliną leczniczą (olej), a także barwierską. Krokosz jest dość okazały (dorasta do nieco ponad metra i rozkrzewia się), więc potrzebuje sporo miejsca. Ma ciekawie kwiaty o bardzo intensywnie pomarańczowych płatkach. To właśnie one są wykorzystywane jako przyprawa, mogą służyć do barwienia potraw na żółto. Bardzo często płatki krokosza zastępują znacznie droższy i trudniejszy do uzyskania szafran (czyli znamiona krokusa siewnego).

Krokosz nie jest bardzo trudny w uprawie, ale ponieważ nie jest odporny na zimno, trzeba być cierpliwym i nie siać jego nasion zbyt wcześnie. Należy mu zapewnić słoneczne i zaciszne miejsce, z żyzną i przepuszczalną ziemią. Wprawdzie dobrze znosi suszę, ale naprawdę dobrze kwitnie, jeśli się go podlewa.

Od kilkunastu lat lawenda jest jedną z popularniejszych roślin ogrodowych. Cenimy ją za wygląd,  zapach i wiele cennych właściwości, ale kojarzy się raczej z kosmetykami niż kuchnią. Warto jednak pamiętać, że lawenda to także przyprawa. Dobrze pasuje do mięs, ale też wielu warzyw. Najlepiej ją stosować w połączeniu z innymi śródziemnomorskimi ziołami. Lawendą można też aromatyzować cukier, a także herbaty i octy. Wprowadzajmy ją jednak z umiarem, bo ma charakterystyczny i wyrazisty smak i aromat.

Lawenda jest dość łatwa w uprawie, ale musi mieć przepuszczalną ziemię i maksimum słońca. Za to niemal nie potrzebuje podlewania i jest wystarczająco odporna na mróz.

Nagietki to popularne kwiaty. Kiedyś zdobiły wiejskie ogródki, dziś coraz częściej przebijają się również na miejskie rabaty. I słusznie, bo to ładne i bardzo pożyteczne kwiaty. Jak wskazuje ich nazwa – mają właściwości lecznicze, często stosowane są też w kosmetyce. Ale można je także wykorzystać w kuchni. Płatkami nagietków tradycyjne barwiono masło i sery, nadając im wyraźny, żółty kolor. W ten sposób również można wykorzystać nagietek i teraz, również do innych artykułów spożywczych i potraw (substancją barwiącą jest zdrowy beta karoten). Płatki nagietków można też dodawać do sałatek (na surowo), a także zup i sosów. Mają lekko pikantny smak. Do sałatek nadają się także młode liście nagietków.

Nagietki wystarczy wysiać w kwietniu, w słonecznym miejscu. Potem często rozsiewają się same.

To kolejne kwiaty, które często i od dawna goszczą w naszych ogrodach. Mają ładne liście i piękne kwiaty w żywych kolorach (odcienie żółtego, pomarańczowego, czerwonego). Pomimo że nasturcje niby dobrze znamy, nie zawsze wiemy, że są jadalne, smaczne i zdrowe. W dodatku w kuchni możemy wykorzystać wszystkie naziemne części rośliny – kwiaty i liście świetnie nadają się jako dodatek do różnych sałatek, a nawet do kanapek. Mają one jednak dość wyrazisty i pikantny smak (kojarzący się z chrzanem i pieprzem), dlatego warto je z łagodniejszymi smakami. Bardzo smaczne są także owoce nasturcji, które marynuje się. Przypominają one kapary, a dobrze zrobione – są nawet smaczniejsze od nich.

Nasturcje również należą do roślin, które „wystarczy posiać”, a jeśli długo nie pada, to także czasem podlać. Lubią słońce. Nasturcje tworzą długie pędy, które mogą się płożyć lub piąć, więc dobrze im zapewnić podpory (można je wysiać przy płocie).

Papryka ma bardzo wiele odmian. Szczególnie dekoracyjnie wyglądają odmiany miniaturowe karłowe, które bywają gęsto pokryte kolorowymi owocami. Zresztą papryki od dość dawna są sprzedawane jako również jako rośliny ozdobne. Wprawdzie najczęściej są w doniczkach, ale można przesadzić je do gruntu lub ustawić w doniczce na tarasie jako dekorację.

Papryki są dość wymagające – potrzebują dużo słońca i ciepła (powinny być umieszczone w zacisznym miejscu), a także żyznej i wilgotnej ziemi.

Poznaj: 10 najzdrowszych przypraw i ich działanie

Jadalnymi i ozdobnymi roślinami są także róże. Najczęściej kulinarnie wykorzystuje się owoce tzw. „dzikich róż” – róży psiej i róży pomarszczonej (choć jadalne są wszystkie), które są bardzo bogate w witaminę C. Można z nich robić przeróżne przetwory: dżemy, konfitury, wina, a suszone można dodawać do herbaty. Te róże można też uprawiać jako ozdobne, tym bardziej, że są mało wymagające, a kwiaty róży pomarszczonej intensywnie i pięknie pachną. I właśnie jej płatki również możemy wykorzystać. Podobnie jak płatki róży damasceńskiej, francuskiej czy stulistnej, które również mają wyjątkowy aromat. Z płatków róż robi się przede wszystkim konfitury, ale można je także dodawać do napojów, różnych wypieków, deserów czy sałatek. Zbierając płatki róż, warto usuwać białą końcówkę (a właściwie – nasadkę), bo jest gorzkawa.

Róże mają różne wymagania w zależności od gatunku i typu. Generalnie lubią słońce i żyzną, przepuszczalną ziemię, najlepiej o lekko kwaśnym odczynie.

Słoneczniki to niemal kwintesencja rośliny jadalnej i ozdobnej jednocześnie. Okazałe kwiatostany, pojawiające się na wysokich (nawet do 2 m!) łodygach, ozdobią każdą rabatę. A nasiona wykorzystamy jako przekąskę, lub dodatek do wielu dań.

Topinambur to warzywo, które zyskuje ostatnio coraz większą popularność, ale do Europy (i Polski) trafił już przed wiekami. Tym smacznym i zdrowym warzywem są podziemne części… słonecznika bulwiastego, który, podobnie jak słonecznik zwyczajny, został sprowadzony z Ameryki.

Słonecznik bulwiasty ma drobniejsze kwiaty niż zwyczajny (za to wytwarza ich więcej), ale bywa równie wysoki. Bardzo ładnie wygląda na rabatach, świetnie pasuje m.in. do ogrodów w nieco rustykalnym stylu. Ale topinambur ma też pewną wadę – rozrasta się jak szalony. I odrasta nawet z niewielkich fragmentów bulw pozostawionych w ziemi. Dlatego jeśli chcemy go posadzić, powinniśmy wkopać w ziemię bariery, które ograniczą jego rozrost.

Jadalną częścią są bulwy topinamburu. Co ciekawe, można je wykopywać również zimą, jeśli tylko zima nie jest zmarznięta. Można je jeść na surowo, gotowane, smażone, duszone. Przypominają nieco ziemianki, ale o bardziej orzechowo-słonecznikowym posmaku.

Wykorzystując rośliny ozdobne do jedzenia trzeba pamiętać o kilku rzeczach.
Po pierwsze – musimy być pewni, że to właściwa roślina. Poza tym do ich uprawy nie należy stosować środków chemicznych. Od początku, przez całą uprawę, musimy je traktować jako rośliny jadalne. Kupując sadzonki roślin ozdobnych nie wykorzystujmy ich od razu kulinarnie, bo mogły być potraktowane preparatami, które nie są przeznaczone do spożycia. Odczekajmy kilka tygodni, albo korzystajmy z samodzielnie wyhodowanych roślin.