Rośliny przepowiadające pogodę

Człowiek oszołomiony niebywałym rozwojem cywilizacyjnym, bardzo oddalił się od natury i przestał widzieć w niej partnera. Na szczęście powoli się to jednak zmienia, a ludzie znów zaczynają traktować otaczającą nas przyrodę z coraz większym szacunkiem. To dobrze, gdyż od roślin i zwierząt możemy się wiele nauczyć i z powodzeniem wykorzystywać tą wiedzę w praktyce. Najlepszym tego przykładem może być obserwacja roślin w rozmaitych sytuacjach atmosferycznych. Można wtedy zauważyć, że wiele z nich dość wyraźnie reaguje na zmiany pogodowe, niekiedy nawet ze znacznym wyprzedzeniem, co pozwala w pewnym stopniu przewidzieć najbliższą pogodę.
W zależności od konkretnej zmiany atmosferycznej i gatunku rośliny, reakcje te bywają oczywiście różne. Jedną z najbardziej widocznych i zaskakujących jest ruch roślin, określany jako tropizm lub nastia.

Często obserwowanym i dość powszechnym zjawiskiem, jaki występuje w świecie roślin jest fototropizm czyli reakcja na światło. Najczęściej objawia się ona wyciąganiem i kierowaniem nadziemnej części rośliny w kierunku światła lub zamykaniem i otwieraniem kielichów kwiatowych, co z kolei jest związane z porą dnia lub zachmurzeniem. To właśnie w czasie pochmurnej i deszczowej pogody swoje płatki zwijają między innymi gazanie oraz osteospermum.

Innym przykładem ruchów roślin jest termonastia, czyli reakcja na zmiany temperatury. Objawia się ona zwykle ruchem lub szybkim wzrostem płatków, liści bądź wąsów pędowych. U niektórych gatunków taka reakcja zachodzi przy zmianie temperatury powietrza nawet już o niespełna 1°C, co można zaobserwować na przykładzie kwiatów tulipana i krokusa. Gdy temperatura spada, ich płatki zamykają się, gdy natomiast rośnie – otwierają. Wtedy też dochodzi do szybkiego wzrostu i wydłużenia pędów kwiatowych.

Zamykanie płatków lub składanie liści na noc to już nyktynastia określana również „ruchami sennymi”, gdyż w taki właśnie sposób niektóre rośliny przygotowują się do nocnego spoczynku (np. maciejka lub groch).

Rośliny mogą reagować na zmieniającą się aurę nawet już kilka godzin wcześniej i kiedy niebo jest jeszcze pogodne, one już zwijają swoje płatki lub liście przed zbliżającym się deszczem. Najlepiej zaobserwować to zjawisko u nagietka lekarskiego, malwy, fiołka, stokrotki, mniszka lekarskiego, wilców bądź zwijającego liście szczawika czy koniczyny. Na kilka godzin przed pojawieniem się opadów, zwieszają też swoje liście kasztanowce i czeremchy.
Innym ciekawym zjawiskiem jest wydzielanie przez kwiaty szczególnie intensywnej woni oraz szersze otwarcie płatków korony niedługo przed nadejściem opadów. W taki sposób reagują np. akacje, kurzyślep, wiciokrzew, a nawet zwykłe porzeczki.

Intrygującym zjawiskiem występującym u roślin, jest pojawianie się na liściach niektórych gatunków kropel płynu np. przed nadchodzącym deszczem, co nazywane jest gutacją. Obserwowana ciecz nie jest czystą wodą, a wodnym roztworem soli mineralnych i innych substancji organicznych. Roślina reaguje w ten sposób na zwiększoną wilgotność powietrza oraz zmiany ciśnienia, „wyciskając” z tkanek nadmiar płynu przez szparki znajdujące się na brzegach liści.
Taką sytuację możemy zaobserwować u fuksji i poziomki oraz u niektórych drzew np. dwa dni przed deszczem zaczynają wilgotnieć liście klonów i wierzb.

Zjawisko to często określa się też mianem „płaczu roślin”, ale nie powinno się go mylić z gutacją. „Płaczą” bowiem jedynie rośliny uszkodzone, w ten sposób wydzielając na zewnątrz płyny organiczne, co wykorzystuje się przy uzyskiwaniu soku np. z brzozy (nacina się korę, z której wypływa sok). Intensywnie „płaczą” również przycięte zbyt późną wiosną pędy winorośli. Wiele przesłanek dotyczących przepowiadania pogody na podstawie zachowania roślin, ma więc naukowe uzasadnienie.
Oczywiście rośliny robią nam w ten sposób przysługę niejako mimochodem, gdyż tak naprawdę te szczególne zjawiska związane ze zmianami pogody, wynikają przede wszystkim z ich biologii i są po prostu rodzajem dostosowania się roślin do warunków środowiska, w którym naturalnie występują.

Bardzo wczesnym przewidywaniem pogody wykazuje się brzoza. Jeśli wiosną jej liście rozwijają się wcześniej, niż u olchy, lato zapowiada się ciepłe. Natomiast zakwitające jesienią zimowity, prognozują nadejście zimy za ok. 4 tyg.