Fiołki - odmiany i ich lecznicze właściwości. Fiołki: zdobią, leczą i pachną.

Fiołki często wydają nam się oczywiste i banalne. Wiadomo, że „na górze róże, na dole fiołki”, a fiołkowy kolor też kojarzymy bez problemu. Tyle tylko, że fiołki to spora i zróżnicowana rodzina, a nasze ogrodowe bratki to… też fiołki.

Rodzina fiołkowatych to ponad 400 gatunków roślin. Z tego 25 występuje w Polsce dziko. Niektóre z nich są bardzo popularne, inne zagrożone wyginięciem.

Poszczególne gatunki mają swoje ulubione siedliska, na co często wskazują ich nazwy, takie jak: torfowy, błotny, skalny, leśny, polny itp. Efekt jest taki, że fiołki żyją w prawie wszystkich warunkach, w strefie klimatu umiarkowanego. W dodatku chętnie krzyżują się między sobą, tworząc mieszańce.

Różne gatunki fiołków mają różne zastosowania. Wykorzystuje się je jako rośliny ozdobne, ale też lecznicze, znajdują także zastosowanie w kuchni.

Fiołki kojarzymy z fioletem do tego stopnia, że w niektórych językach nazwa koloru i kwiatu to ten sam wyraz. Ale są także fiołki o białych kwiatach (fiolek biały), biało-żółte (fiołek polny, Kitaibela), intensywnie żółte (fiołek dwukwiatowy), niebieskawe (fiołek psi i leśny). Fiołek błotny może mieć kwiaty w różnych kolorach (również czerwonofioletowe i białe), a fiołek trójbarwny jest fioletowo-żółto-biały.

Jest oczywiście cała plejada fiołków fioletowych – do nich zalicza się m.in. fiołek wonny, kosmaty, bławatkowy, czy alpejski. Ten ostatni wprawdzie użycza nazwy cyklamenom perskim, ale prawdziwy fiołek alpejski przypomina nasze rodzime fiołki. W Polsce występuje tylko w Tatrach.

Cechą charakterystyczną kwiatów fiołków jest to, że mają pięć płatków. Dwa są skierowane ku górze, pojedyncze, mniejsze - na boki, a dolny płatek jest pojedynczy, ale najbardziej okazały.

Podpowiadamy też: Jak uprawiać cyklameny, zwane fiołkami alpejskimi w ogrodzie

Kilka odmian fiołków ma cenne właściwości lecznicze. Należą do nich:

• Fiołek polny (Viola arvensis) – rośnie dość powszechnie w Polsce, można go spotkać na polach (także jako chwast wśród roślin uprawnych), przy drogach, na łąkach. Nie ma dużych wymagań. Fiołki polne dorastają do 10-20 cm. Ich kwiaty są niezbyt duże, pojawiają się przez całe lato (już od maja do jesieni). Górne płatki są kremowe, jasnożółte lub fioletowe, płatki boczne i dolne – jaskrawożółte. Jako surowiec zielarski jest wykorzystywana cała roślina. Fiołek polny ma działanie odtruwające, moczopędne, jest także pomocny przy chorobie wieńcowej i nadciśnieniu. Tradycyjnie też jest wykorzystywany do walki z trądzikiem młodzieńczym.
• Fiołek trójbarwny (Viola tricolor) – jest bardzo podobny do fiołka polnego. Górne płatki jego kwiatów są fioletowe, boczne i dolny – biało-żółte. Rośnie dość powszechnie, szczególnie na piaszczystych, suchych i kwaśnych glebach. Fiołek trójbarwny m.in. reguluje przemianę materii, działa moczopędnie, wzmacnia naczynia krwionośne. Pomaga przy trądziku, wysypkach, gośćcu, kamicy moczowej, a także – uszkodzeniach nerek. Jest pomocny przy leczeniu nadciśnienia. Jednak po ziele fiołka trójbarwnego nie powinny sięgać osoby cierpiące na wielopłytkowość, zakrzepicę pourazową oraz zaawansowaną miażdżycę.
• Fiołek wonny (Viola odorata) – to znany nam z parków i ogrodów niewielki fiołek o mocno fioletowych kwiatach, okrągławych liściach i pięknym zapachu. Fiołek wonny jest pomocny przy przeziębieniach (działa wykrztuśnie i napotnie), odkaża, działa też moczo- i żółciopędnie. Trzeba jednak uważać, bo przedawkowanie objawia się nudnościami, wymiotami i biegunką.

Dawniej w medycynie ludowej wykorzystywano także fiołek przedziwny, psi i skalny. Zawierają one estry kwasu salicylowego, działające m.in. korzystnie na skórę.

Fiołki – przede wszystkim wonne – można też jeść jako dodatek do sałatek. Tu przede wszystkim wykorzystuje się kwiaty, które poza smakiem dostarczają niezwykłego aromatu. Można też jeść młode listki. Musimy tylko je zebrać z czystych stanowisk (lub własnego ogrodu). Kiedyś popularne były kandyzowane fiołki, którymi dekorowano wyszukane desery.

Uwaga: fiołki można przedawkować (pijąc duże ilości mocnego naparu z suszonych fiołków), ale dodatek kilkunastu kwiatów do sałatki na pewno nam nie zaszkodzi.

Sałatki możemy też przyozdobić kwiatami fiołków polnych, trójbarwnych, a także – ogrodowymi bratkami i fiołkami rogatymi (jeśli prowadzimy ekologiczną uprawę).

Fiołki z powodzeniem możemy też uprawiać w ogrodach. Na uwagę zasługuje szczególnie wspominany już fiołek wonny, którego intensywnie fioletowe kwiaty mogą wypełnić zapachem spory fragment ogrodu. Fiołki wonne nie mają dużych wymagań – potrzebują tylko lekkiego cienia (świetnie rosną pod krzewami). Nie udają się tylko na bardzo ciężkich glebach. Zaczynają kwitnąć już w marcu-kwietniu.

Z fiołków, które dziko rosną w Polsce uprawia się też m.in. fiołek kosmaty i leśny, nie mają one jednak aromatu fiołków wonnych. Preferują one miejsca osłonięte przed słońcem, ale nie mają wymagań, co do gleb.

Uprawia się także takie gatunki, jak fiołek labradorski i dłoniasty (ten ostatni akurat woli słoneczne miejsca).

Fiołki mogą rosnąć na rabatkach, ale świetnie pasują też na skalniaki.

Podpowiadamy: Jak samemu wyhodować bratki

Pewnie nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że tak lubiane przez nas bratki ogrodowe również są fiołkami. A konkretnie krzyżówką fiołka trójbarwnego, żółtego i ałtajskiego. Doczekały się również mnóstwa odmian we wszystkich kolorach tęczy. Mogą zdobić nasze ogrody i balkony już od marca-kwietnia, a potem późną jesienią aż do zimy.

W ogrodach i na balkonach często też goszczą "miniaturowe bratki", a są to... fiołki rogate. Pochodzą one z Pirenejów, ale dobrze sobie radzą w polskim klimacie. Występują w bardzo wielu kolorach (mogą też mieć kwiaty wielobarwne). Niektóre mają bardzo przyjemny zapach. Fiołki rogate, tak jak bratki nadają się i do skrzynek balkonowych i do ogrodów. Powinno się je sadzić w żyznej ziemi (o kwaśnym odczynie). Może rosnąć w słońcu lub półcieniu.