Pierwiosnkowy zawrót głowy. Te kolorowe kwiaty ozdobią każdy ogród i balkon już wczesną wiosną. Zobacz, jakie prymulki warto mieć

Kwiaty większości prymulek wyrastają bardzo wcześnie, niektóre odmiany zakwitają już w marcu, inne rozpoczynają kwitnienie w kwietniu i maju. Są też takie, które ozdobią ogród w czerwcu i lipcu, jak pierwiosnek Viala, czyli storczykowaty. Pierwiosnki mają pojedyncze liście oraz rurkowaty, pięciolistny kwiatostan. Ich ubarwienie jest bardzo różnorodne i przybiera najczęściej odcienie żółci, błękitu, różu, fioletu oraz czerwieni.

Gatunków pierwiosnków jest bardzo dużo, bo ponad 400. Do tego należy doliczyć mieszańce międzygatunkowe, które powstają wśród rosnących dziko pierwiosnków, a także gatunki i odmiany wyhodowane przez ogrodników. Wszystko to sprawia, że pierwiosnki to liczna, dość zróżnicowana i bardzo dekoracyjna rodzina wiosennych kwiatów.

W uprawie w Polsce spotyka się kilkanaście gatunków. Możemy też napotkać dziko rosnące pierwiosnki. Przede wszystkim jest to pierwiosnek wyniosły oraz pierwiosnek lekarski, choć w górach występuje też pierwiosnek maleńki i łyszczak. Pierwiosnek łyszczak i maleńki są pod ścisłą ochroną, a wyniosły – pod częściową. Lekarski nie jest już objęty ochroną.

Pierwiosnki najlepiej wyrastają w miejscach delikatnie osłoniętych przed promieniami słonecznymi. Gleba powinna być dość ciężka i dobrze nawodniona. Najlepiej sprawdza się podłoże lekko gliniaste zawierające duże ilości próchnicy. W ogrodzie pierwiosnki warto nawozić kompostem.

Bardzo ważna dla pierwiosnków jest wilgotność ziemi. Nie powinna ona przesychać nawet latem. Dlatego pierwiosnki wymagają regularnego podlewania.

Na zimę pierwiosnki warto okryć stroiszem, korą lub liśćmi, inaczej mogą przemarznąć (szczególnie bardziej dekoracyjne i egzotyczne gatunki). Jednak i rodzime pierwiosnki (wyniosły, lekarski) docenią okrycie. W naturze rosną pod drzewami i zimują pod „kołderką” z liści.

Uwaga: liście wielu gatunków zanikają latem, pamiętajmy więc, gdzie rosną. Miejsce można oznaczyć patyczkiem.

Do popularnych gatunków pierwiosnków (prymulek), które można i warto uprawiać w ogrodzie należą m.in. (zdjęcia wszystkich gatunków znajdują się w galerii):

• pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris, Primula acaulis) – a dokładniej jego ozdobne mieszańce. To właśnie najczęściej one są sprzedawane bardzo wczesną wiosną w doniczkach. Ich kwiaty są dość duże i okazałe i występują w przeróżnych kolorach. Mogą mieć także kwiaty cieniowane, dwubarwne, z obrzeżem, a także pełne. Niektóre pachną. Charakterystyczną cechę jest to, że kwiaty wyrastają na bardzo krótkiej łodydze;
• pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) – to właśnie ten gatunek (wymiennie z pierwiosnkiem lekarskim) często uznajemy za „typowy pierwiosnek”. Pierwiosnek wyniosły jest rzeczywiście dość wysoki – łodyga z kwiatami (tzw. głąbik) dorasta nawet do 30-40 cm. Kwiaty pierwiosnka wyniosłego są jasnożółte, ale mają charakterystyczną pomarańczową tzw. gardziel. Jego kwiaty mają piękny, choć delikatny zapach;

• pierwiosnek lekarski (Primula vera, Primula officinalis) – jest bardzo podobny do pierwiosnka wyniosłego i zdarza się, że tworzy z nim mieszańce. Jest jednak od niego nieco niższy. Kwiaty również ma żółte, ale w tzw. gardzieli znajduje się 5 pomarańczowych plamek.

  Zarówno pierwiosnek lekarski, jak i wyniosły, poza walorami ozdobnymi, mają właściwości lecznicze i są stosowane jako zioła.

• pierwiosnek pruhonicki Wanda (Primula × pruhonicensis 'Wanda') – należy do tej grupy roślin, którą często znamy z widzenia, ale rzadko z nazwy botanicznej. Pierwiosnek gruziński jest niezbyt wysoki – osiąga 5-15 cm. Ma kwiaty w odcieniach fioletu, z żółtym oczkiem w środku. Są też odmiany o białych kwiatach. Ten pierwiosnek wytwarza rozłogi i dobrze rozrasta się. Co kilka lat warto go odmłodzić przez podział kęp. To krzyżówka pierwiosnka bezłodygowego i gruzińskiego;
• pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata) – to wyjątkowo dekoracyjny gatunek pierwiosnka. Jego charakterystyczną cechą są okazałe, kuliste kwiatostany, które tworzą się na szczycie średnio wysokiej łodygi (dorasta do ok. 30 cm). Kwiaty najczęściej są jasnofioletowe, ale są też odmiany o kwiatach purpurowych, różowych i białych;
• pierwiosnek łyszczak (Primula auriculata) – ten gatunek pierwiosnka rośnie w górach (w Polsce tylko w Tatrach). Podstawowy gatunek ma żółte kwiaty, ale wyhodowano wiele odmian uprawnych – mają one kolorowe kwiaty, najczęściej z dużym, żółtym „oczkiem”, obrzeżonym jaśniejszą obwódką i kontrastowo ubarwionymi płatkami. Jego liście – w odróżnieniu od wielu innych gatunków prymulek – nie są pomarszczone. Mogą być gładkie lub pokryte lekkim kutnerem (włoskami). W ogrodach często też spotyka się krzyżówkę pierwiosnka szorstkiego i właśnie łyszczaka - to pierwiosnek omszony, podobny do ozdobnych łyszczaków.
• pierwiosnek Siebolda (Primula Sieboldii) – atrakcyjnie prezentuje się również pierwiosnek Siebolda. Dobrze się rozrasta i tworzy ładne kępy. Czysty gatunek ma kwiaty różowe, ale dekoracyjne odmiany są bardziej zróżnicowane. Ma mocno pomarszczone liście o wyraźnie ząbkowanych brzegach.

W ogrodach pierwiosnki warto sadzić z innymi wiosennymi kwiatami, czy to cebulowymi, czy bylinami. Doskonale nadają się też na skalniaki, szczególnie pierwiosnek łyszczak (pamiętajmy, że inne wolą ocienione miejsca).

Jeśli mamy leśny zakątek w ogrodzie, to w nim doskonale poczują się pierwiosnek wyniosły i lekarski (wyjątkiem są niestety lasy na piaszczystej, suchej i lekkiej ziemi, bo nie jest ona odpowiednia dla pierwiosnków).

Pierwiosnki dobrze się też sprawdzają jako rośliny doniczkowe i balkonowe. Wczesną wiosną można je kupić prawie w każdej kwiaciarni, a nawet supermarkecie. Najczęściej są to odmiany pierwiosnków bezłodygowych, ale warto zwrócić uwagę na pierwiosnki kubkowate, o bardziej dekoracyjnych kwiatostanach i dłużej kwitnące.

Pierwiosnki w domu potrzebują jasnego miejsca, regularnego podlewania i stosunkowo niskiej temperatury (dobrym miejscem dla nich jest okno skierowane na wschód).

Pierwiosnki to też kwiaty, które najwcześniej można umieścić w balkonowych skrzynkach, czy na zewnętrznych parapetach. Jeśli nie ma mrozów, to możemy się nimi cieszyć już pod koniec lutego i w marcu.

Rozmnażanie prymulek polega na wysianiu nasion, które powinno się odbywać w okresie jesiennym (od września do listopada). Nasiona dobrze jest wysiewać w dość niskiej temperaturze. Niektóre odmiany prymulek mogą wykiełkować wraz z nastaniem wiosny, inne dopiero po kilku latach. Nasiona niektórych gatunków wymagają stratyfikacji (przechłodzenia). Należą do nich pierwiosnek bezłodygowy, gruziński i wyniosły.

Rozmnażanie prymulek może się odbywać także przez podział kęp. Jest to bardzo skuteczny i szybki sposób, który powinien być wykonywany w okresie wiosennym, najlepiej na przełomie maja i czerwca.

Pierwiosnkom zagraża przede wszystkim:

• szara pleśń – to choroba grzybicza, objawiającą się powstaniem szarawego nalotu na powierzchni liści. Jej rozwojowi sprzyja wilgoć i ciepło. Jeśli na powierzchni liści pojawi się szary nalot, należy niezwłocznie usunąć zaatakowane łodygi, aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia się choroby.
• przędziorki i mszyce – są szkodnikami atakującymi powierzchnie prymulek. Można je usunąć poprzez opryskiwanie specjalnie dobranymi preparatami, w tym domowymi i ekologicznymi. W przypadku przędziorków najczęściej wystarczy zwiększyć wilgotność podłoża.