Trujące jagody – zobacz, jakich owoców NIE zbierać i na jakie uważać

Lato to czas sezonowych, pysznych owoców, najlepiej zrywanych prosto z krzaka. W ogrodzie cieszą porzeczki, agrest, maliny, jeżyny i borówki amerykańskie. Ale często zbieramy też dzikie jagody. I tu może pojawić się problem, bo latem dojrzewają nie tylko jadalne owoce, ale także trujące – nawet śmiertelnie. W dodatku często wyglądają one bardzo apetycznie.

Licencje: CC BY-SA 2.0, CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 3.0, CC BY-SA 4.0

Podstawowa zasada bezpieczeństwa jest jedna – zbieramy te owoce, które znamy i których jesteśmy pewni. Zwracajmy przy tym uwagę na wygląd całej rośliny – także liście, jej wielkość i pokrój. Wiele roślin ma podobne jagody, jednak różnią je inne szczegóły budowy. I te różnice często decydują o tym, czy zbierzemy jagody jadalne czy trujące (np. owoce czworolistu żywo przypominają owoce borówki czarnej, zwanej czarną jagodą, ale są toksyczne).

Jeśli jakichś jagód nie jesteśmy pewni, nie zbierajmy ich. Najwyżej obejdziemy się smakiem. Warto jednak poznawać rośliny. Można zaopatrzyć się w atlas lub aplikację identyfikującą rośliny (warto porównywać kilka źródeł). Są także grupy na Facebooku, gdzie można uzyskać pomoc i podpowiedź. Ale dopóki rośliny nie znamy – nie zbierajmy jej owoców.

Nie wierzmy też, że trujące owoce jesteśmy w stanie rozpoznać instynktownie albo będą one miały jakiś odrzucający smak. To dość częsty pogląd, niestety fałszywy i, podobne jak w przypadku grzybów miewa tragiczne skutki.

Nawet jeśli nie idziemy na jagody, jest wiele owoców, które mogą skusić dzieci. Mogą one się pojawić również w ogrodach, na terenach zieleni miejskiej, w lasach i na polanach. Trujące owoce często wyglądają bardzo atrakcyjnie, a dzieci są szczególnie wrażliwe - nawet jeśli nie dojdzie do śmiertelnego zatrucia, jego przebieg i powikłania mogą być bardzo poważne).

Dlatego zwracajmy uwagę na to, czym bawią się dzieci, co zbierają i co wkładają do buzi. W przypadku owoców konwalii, która często rośnie w ogrodach, wystarczy kilka ładnych, czerwonych owoców, żeby zatrucie było śmiertelne. Warto też od jak najwcześniejszych lat uczyć dzieci, że owoc przed zjedzeniem należy sprawdzić i nie wolno jeść wszystkiego, co dobrze wygląda.

Warto wiedzieć, że są owoce, które spożyte na surowo (szczególnie niedojrzałe) mogą powodować poważne zatrucia, ale po obróbce termicznej, tracą toksyczne właściwości, a nawet są cenne dla zdrowia. Ale dotyczy to tylko nielicznych roślin (przede wszystkim czarnego bzu i kaliny koralowej). W większości przypadków gotowanie, smażenie, mrożenie itp. nie pozbawia trujących owoców ich toksycznych właściwości, więc nie traktujmy obróbki termicznej jako sposobu na pozbycie się trucizny.

Pamiętajmy też, żeby owoce leśne myć przed jedzeniem. Wprawdzie może się wydawać, że w lesie jest „czysto”, jednak zdarzają się groźne, pasożytnicze choroby (np. bąblowica), którymi możemy zarazić się właśnie jedząc niemyte jagody (wystarczy, że z rośliną będzie miało kontakt zarażone zwierzę, a to się zdarza).

Uwaga: w artykule są wymienione rośliny, które mają atrakcyjne, najczęściej jagodowe owoce. Mogą one być uznane za jadalne (szczególnie przez dzieci) lub pomylone z jadalnymi owocami leśnymi. Nie są to jednak wszystkie rośliny trujące, jakie można spotkać w ogrodzie, lesie, na łące czy w parku.

Oto trujące jagody i inne owoce, na które trzeba uważać.

Bez czarny (Sambucus nigra) często rośnie dziko, można go także spotkać w ogrodach, tym bardziej, że ma piękne odmiany ozdobne. Jego kwiaty i owoce mają właściwości lecznicze, są też smaczne. Ale jest jeden ważny warunek – można je wykorzystywać tylko po obróbce termicznej. Surowe owoce, w szczególności niedojrzałe, powodują zatrucia (m.in. nudności, wymioty, bóle i zwroty głowy, zaburzenia oddychania).

Bez koralowy (Sambucus racemosa) ma również bardzo atrakcyjne owoce, w żywo czerwonym kolorze. Bywa sadzony jako roślina ozdobna, ale rośnie też dziko w Polsce. Podobnie jak w przypadku bzu czarnego, owoce mogą być spożywane tylko po obróbce termicznej oraz pozbawione pestek. Surowe są toksyczne.

Cis (Taxus) częściej możemy spotkać w ogrodzie lub parku niż lesie. To roślina iglasta, która może mieć pokrój drzewiasty lub krzewiasty. Owoce cisu to czerwone tzw. nibyjagody. I choć czerwona osnówka tych owoców jest jedyną częścią cisu, która nie jest trująca, nie ryzykujmy ich jedzenia. Bo pestka są już trujące. Zatrucia cisem są bardzo poważne i często prowadzą do śmierci.

Czerniec gronkowy (Actaea spicata) to bylina, którą można spotkać przede wszystkim w lasach. Rośnie dziko w całej Polsce. Roślina jest średniowysoka (60-80 cm). Wczesnym latem pojawiają się jej owoce – jagody, które początkowo są zielone, potem przybierają czarny kolor i mają błyszczącą powierzchnią. Są zebrane w grona. Roślina i jej owoce są toksyczne (po zgnieceniu wytwarzają nieprzyjemny zapach).

Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) rośnie dziko na sporym obszarze Europy, w  tym w Polsce. Można go spotkać w lasach, ale też ogrodach, bo bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Wygląda rzeczywiście ciekawie – może kojarzyć się z dużą czterolistną koniczyną, z tym że jego liście są eliptyczne i zaostrzone na końcu, a także znacznie większe. Najczęściej są właśnie cztery, ale może też być trzy lub pięć. Nad liśćmi wyrasta pojedyncza granatowoczarna jagoda, która dojrzewa w sierpniu-wrześniu. Dość łatwo pomylić ją z owocem borówki czarnej (czarną jagodą). Trująca jest cała roślina, łącznie w owocami. Ich spożycie powoduje zatrucia, które u dzieci mogą mieć śmiertelny przebieg (po zjedzeniu większej liczby owoców).

Owoców jałowca pospolitego używamy jako przyprawy, ale nie oznacza to, że wszystkie jałowce są jadalne. Wręcz przeciwnie. W szczególności dotyczy to jałowców często uprawianych jako rośliny ozdobne – jałowca sabińskiego (zwanego też jałowcem sawina, Juniperus sabin_a) oraz jałowca wirginijskiego (_Juniperus virginiana). Ich owoce (tzw. szyszkojagody), choć ładne i aromatyczne, są trujące. Bardziej niebezpieczny jest jałowiec sabiński, którym można się otruć już po zjedzeniu małej ilości owoców, jednak również z jałowcem wirginijskim nie ma żartów (w obu przypadkach toksyczne są nie tylko owoce, ale całe rośliny). Uważajmy również na inne gatunki ozdobnych jałowców (np. płożący, pośredni).

Licencja CC BY-SA 3.0

Kalina koralowa (Viburnum opulus) to piękny krzew, który często rośnie na polach i obrzeżach lasów (szczególnie na wilgotnej ziemi). Ale jest też bardzo chętnie uprawiana jako krzew ozdobny, ze względu na piękne kwiaty, dekoracyjne „korale” owoców i liście ładnie przebarwiające się jesienią. Jednak owoce kaliny koralowej jedzone na surowo są toksyczne i powodują zatrucia pokarmowe. Zatrucia najczęściej nie są ciężkie i następują po spożyciu większej ilości owoców, jednak wrażliwe na nie są dzieci. Po obróbce termicznej owoce kaliny nadają się do spożycia (a nawet mają pewne właściwości lecznicze).

Dowiedz się: Jakie właściwości ma kalina koralowa i jak ją wykorzystać

Kokoryczki rosną zarówno w lasach, jak i ogrodach. Najczęściej spotyka się kokoryczkę wonną (Polygnatum odoratum) oraz wielokwiatową (Polygnatum multiflorum). Obie wyglądają podobnie. Po obu stronach długiej i łukowato wygiętej łodygi wyrastają eliptyczne liście. Jednak największą ozdobą kokoryczek są dzwonkowate, biało-zielone kwiaty, które pojawiają się w maju i czerwcu. Później na ich miejscu pojawiają się okrągłe jagody – początkowo zielone, w końcu granatowoczarne, z szarym nalotem. Przypominają one owoce borówki czarnej (czarnej jagody), ale są trujące (podobnie jak pozostałe części rośliny). W Polsce występuje też kokoryczka okółkowa (Polygnatum verticillatum), która kwiaty i owoce ma ułożone w kilku okółkach („wianuszkach”) wokół łodygi.

Konwalie (Convallaria majalis) najczęściej rosną w naszych ogrodach, choć występują też dziko na terenie Polski. Uprawiamy je ze względu na kwiaty o niepowtarzalnym zapachu, które kwitną w maju. Jednak trzeba wiedzieć, że cała roślina jest śmiertelnie trująca. Dotyczy to także jej owoców (na które rzadko zwracamy uwagę). Pojawiają się one latem w miejscu kwiatów (przeważnie są mniej liczne). Są okrągłe, początkowo zielone, późnym latem i jesienią – czerwone. Są one dość dobrze widoczne, bo dojrzewają, kiedy zaczynają zasychać liście rośliny. Zjedzenie już kilku jagód konwalii przez dziecko może skończyć się śmiercią, dla osób dorosłych jest to około 30 jagód. Mniejsze ilości powodują ciężkie zatrucia.

Konwalijka dwulistna (Maiantheum bifolium) to dość niepozorna roślina, którą można napotkać w lasach. Wytwarza krótką łodygę, na której pojawiają się dwa sercowate liście. W maju nad nimi wyrasta niewielki pęd kwiatowy – kwiaty są bardzo drobne, ale mają cudowny zapach. Owoce tej rośliny to drobne, czerwone jagody (dojrzewają jesienią), które są trujące, a mogą być pomylone np. z borówką brusznicą (podobnie jak owoce konwalii majowej).

Kruszyna pospolita (Frangula alnus) to krzew, który rośnie w lasach i na ich obrzeżach, a także na łąkach. Latem pojawiają się na niej kuliste owoce (wielkości ziarna grodu). Kiedy są dojrzałe mają niemal czarny kolor, ale wcześniej są zielone, potem czerwone i fioletowe. Charakterystyczną cechą jest to, że nie dojrzewają one równomiernie i na jednym krzewie są owoce w różnych kolorach. Owoce kruszyny są toksyczne – powodują zatrucia pokarmowe, a spożyte w dużych ilościach, mogą być śmiertelne.

Laurowiśnia wschodnia (Prunus laurocerasus) w Polsce nie rośnie dziko, ale jest coraz popularniejsza w ogrodach. To ozdobny krzew o liściach zielonych przez cały rok i ładnych kwiatach, które ma w kwietniu i maju. W polskich warunkach nie zawsze zawiązuje owoce, ale jeśli tak się stanie, to uważajmy na nie, bo są trujące. Owoce laurowiśni są okrągłe, czarne i błyszczące.

Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare) do niedawna był jedną z najbardziej popularnych roślin na żywopłoty. Obecnie jest uprawiany nieco rzadziej, ale i tak pojawia się w ogrodach jako krzew ozdobny, a także jako element zieleni miejskiej. Coraz częściej rośnie też dziko (również w miastach). Owoce ligustru są początkowo zielone, potem czarne i błyszczące, a dojrzewają w lipcu/sierpniu – wrześniu. Niekiedy utrzymują się na krzewach również zimą. Zjedzenie owoców (a także liści) ligustru powoduje zatrucia pokarmowe, które mogą mieć ciężki przebieg (szczególnie u dzieci, dla których mogą być śmiertelne). Ciężkie przypadki zdarzają się jednak w przypadku zjedzenia większej ilości owoców.

Rośliny o tej nieco dziwnej nazwie bywają uprawiane w ogrodach – są to m.in. obrazki włoskie (Arum italicum) oraz obrazki plamiste (Arum maculatum). Te ostanie rosną też dziko w Polsce, choć są rzadkie i objęte ochroną.

Obrazki mają ciekawe kwiaty i liście, a także bardzo dekoracyjne owoce. Dojrzewają one pod koniec lata. Oblepiają one gęsto krótkie pędy, wyrastające z podziemnego kłącza. Ponieważ liście obrazków zanikają na lato, owoce są doskonale widoczne. Początkowo są zielone, z czasem czerwienieją (dojrzewają pod koniec lata). Wyglądają ładnie i kusząco, ale są trujące (podobnie jak inne części rośliny).

Pokrzyk zwany też wilczą jagodą oraz belladoną (Atropos belladonna) to jedna z najbardziej niebezpiecznych roślin, jakie rosną w Polsce. A występuje zarówno dziko, jak i jako roślina uprawna, bo jest całkiem ładna. Preparaty z niej są stosowane w medycynie, jednak to skrajnie niebezpieczna roślina. Trujące są wszystkie części rośliny, ale najwięcej toksyn znajduje się w owocach i korzeniach.

Pokrzyk wilcza jagoda jest byliną (części naziemne zanikają na zimę), jednak z wyglądu przypomina mocno rozgałęziony krzew. Ma jajowate liście o zaostrzonych końcach. W czerwcu i lipcu wytwarza dzwonkowate kwiaty o zielono-fioletowym kolorze. Często roślina ma jeszcze kwiaty i już owoce. Są one dość duże (wielkości wiśni), początkowo zielone, potem czarne, o błyszczącej powierzchni. Nawet jedna-dwie jagody mogą spowodować bardzo ciężkie, a nawet śmiertelne zatrucie u dzieci. Dla osób dorosłych to około 10 jagód (ale bywają duże różnice i nawet mniejsze ilości mogą być skrajnie niebezpieczne). Toksyny zawarte w wilczej jagodzie powodują przede wszystkim porażenie układu nerwowego.

Szkarłatki pojawiły się w Polsce jako rośliny ozdobne, jednak same chętnie się rozsiewają i rosną niemal jak chwasty. Zdarza się się, że pojawiają się "znikąd" w ogrodzie, rosną też na różnych nieużytkach. W Polsce najczęściej spotyka się szkarłatki jagodowe (Phytolacca acinosa), ale często nazywa się je amerykańskimi. Amerykańskie (Phytolacca americana) również występują, ale są mniej popularne. Obie rośliny różnią się nieco pokrojem i kształtem owoców, które są czarne i błyszczące, zebrane w wydłużone grona. Zarówno całe rośliny, jak i ich owoce są toksyczne, a ich zjedzenie powoduje zatrucia pokarmowe.

Szakłak pospolity (Rhamnus cathartica) to dość powszechnie rosnący w Polsce krzew. Występuje w widnych lasach i na ich obrzeżach, często jako przydrożny krzew. Przypomina opisaną wcześniej kruszynę, ale w odróżnieniu od niej – ma na pędach kolce. Latem dojrzewają jego owoce – o wyglądzie czarnych jagód, z błyszczącą powierzchnią. Są one toksyczne, ale najczęściej powodują zatrucia pokarmowe (bardziej toksyczne są owoce niedojrzałe niż dojrzałe).

Trzmieliny mają sporo bardzo różnych gatunków. Zarówno w ogrodach, jak i na spacerach można spotkać dziko rosnącą trzmielinę pospolitą oraz brodawkowatą i to one mają najbardziej niebezpieczne owoce, jednak toksyczne są wszystkie trzmieliny. To małe drzewa lub duże krzewy, które przez większą część roku wyglądają dość niepozornie. Dopóki nie pojawią się ich owoce o bardzo fantazyjnym wyglądzie. Mają one intensywnie pomarańczowy kolor, a dodatkowo są okryte różową torebką. Niestety te owoce mogą powodować śmiertelne zatrucia (uważajmy szczególnie na dzieci, dla których kolorowe owce są szczególnie atrakcyjne).

Uważajmy także na często spotykaną w ogrodach trzmielinę Fortune`a oraz japońską. Wprawdzie rzadko zawiązują one owoce (i nie są one tak spektakularne), ale te rośliny także są toksyczne.

Niech nikogo nie zwiedzie wdzięczna nazwa "wawrzynek" (Daphne mezereum). To również śmiertelnie niebezpieczna roślina, podobnie jak inne, mniej popularne, gatunki wawrzynka. Dość często bywa uprawiana jako roślina ozdobna, bo pięknie kwitnie (i pachnie) już na przełomie zimy i wiosny, jednak należy do najbardziej toksycznych roślin. Rośnie również dziko, ale należy do roślin rzadko spotykanych (jest pod częściową ochroną).

Toksyczne są wszystkie części rośliny, jednak najbardziej kusząco wyglądają czerwone owoce, które niemal ściśle przylegają do pędów rośliny. Zjedzenie już około 10 może spowodować śmierć dorosłego człowieka, a dla dziecka śmiertelnie niebezpieczne mogą być nawet pojedyncze owoce.

Wiciokrzewy

Wiciokrzewy to popularne, ogrodowe pnącza, cenione za piękne i często pachnące kwiaty. Jednak trzeba wiedzieć, że czerwone owoce, które przypominają jagody, są trujące. Dotyczy to wszystkich gatunków wiciokrzewów.

Jednak najbardziej toksyczny jest wiciokrzew pospolity (zwany też suchodrzewem, Lonicera xylosteum). Jest to krzew, który kiedyś był popularny w zieleni miejskiej. Czasem można go spotkać w formie zdziczałej (również w miastach), albo w ogrodach. Jego owoce to czerwone jagody, które czasem są zrośnięte parami. Zjedzenie już kilku może spowodować śmiertelne zatrucie.