Jak założyć winnicę?

Nie da się ukryć, że kraje słynące z uprawy winorośli mają nad nami dużą przewagę przede wszystkim pod względem klimatycznym. To co udaje się tam osiągnąć dzięki naturalnym czynnikom środowiska, u nas jest znacznie utrudnione. Winorośl jest rośliną wieloletnią. Dobra plantacja funkcjonuje przez minimum 50 lat. Oznacza to, że decydując się na założenie winnicy, powinniśmy dysponować wiedzą konieczną do utrzymania winorośli w stale dobrej kondycji. Niezbędna jest w tym przypadku wiedza dotycząca np. okresu wegetacyjnego charakterystycznego dla danego terenu, pojawiania się ostatnich lokalnych wiosennych przymrozków i pierwszych jesiennych. Powinniśmy wziąć pod lupę wszystkie lokalnie występujące warunki zarówno terenowe jak i pogodowe. Miejsce, które chcemy przeznaczyć na to dalekosiężne przedsięwzięcie nie może być wynikiem przypadku. Mało który produkt spożywczy uwidacznia specyfikę miejsca pochodzenia tak jak wino. Nie da się ukryć, że winnica jest dużym wyzwaniem i wymaga poświęcenia. Niektórych z was zmotywuje to jeszcze bardziej, inni natomiast przeanalizują całą sprawę jeszcze raz. Poniżej przedstawimy najważniejsze aspekty, które z pewnością przybliżą was do sukcesu.

Winorośl kocha słońce, ciepło i wzgórza. Nawet niezbyt strome i nie zacienione zbocze północne stwarza lepsze warunki do uprawy winorośli niż teren zupełnie płaski. W naszej strefie klimatycznej najkorzystniejsze warunki panują na zboczach lepiej nasłonecznionych. Aby spróbować sprostać wymaganiom winorośli, powinniśmy wybrać najlepiej południowe i południowo-zachodnie stoki wzgórz i wzniesień o spadku 10-30% powyżej dna doliny. Warunki te sprawią, że zimne powietrze będzie odprowadzane dnem doliny a tym samym winorośl będzie mogła uchronić się przed większymi przymrozkami co jest szczególnie ważne w okresie kwitnienia. Intensywność promieniowania słonecznego zależy przede wszystkim od kąta padania promieni słonecznych, stopnia zachmurzenia i zanieczyszczenia atmosfery oraz wysokości nad poziomem morza (im większa wysokość tym promieniowanie słoneczne jest większe).

W Polsce winnice mogą być zakładane do wysokości około 300 m n.p.m. Wraz ze wznoszeniem się ponad tę wysokość teren jest już chłodniejszy i charakteryzuje się skróconym okresem wegetacyjnym. Do określenia dolnej granicy winnicy może posłużyć prosta metoda. Mianowicie jeśli schodząc wieczorem w dół zbocza na pewnej wysokości odczujemy wyraźne ochłodzenie, znaczy to że poniżej tego miejsca nie należy sadzić winorośli. Większe odchylenie zbocza w kierunku zachodnim wpływa na wzrost wilgotności gleby i wyrównanie ekoklimatu winnicy. Odchylenie w kierunku wschodnim przyczynia się do zwiększenia różnicy temperatur między dniem i nocą i będzie skutkowało ostrzejszym i jednocześnie suchszym klimatem. Rzecz jasna stopień nasłonecznienia wpływa również na okres zalegania pokrywy śnieżnej i jej grubość w miesiącach zimowych. Na zachodnich stokach śnieg tworzy grubszą warstwę i dłużej zalega. Na naszą winorośl będzie to miało korzystny wpływ. Dzieje się tak dlatego, że początek wegetacji zostaje opóźniony, a więc krzewy są mniej narażone na szkodliwe działanie przymrozków. Lokalizacje winnic na stromych zboczach mają uzasadnienie jeśli planujemy produkcję win wysokiej jakości.

W Polsce notuje się stosunkowo niskie wartości promieniowania słonecznego w  okresie wegetacyjnym. Roczna suma nasłonecznienia dla terenów Polski zamyka się w granicach 1500-1800 godzin. Lipiec jest miesiącem, kiedy winnica dostaje największą dawkę nasłonecznienia. Odpowiednio niższe nasłonecznienie jest w maju i sierpniu, a wyraźnie mniejsze w kwietniu i wrześniu. Dobra winnica powinna być oświetlona przez możliwie dużą część dnia (najlepiej od wschodu do zachodu słońca). Przy wyborze lokalizacji należy zwrócić uwagę na obecność wysokich drzew, zabudowań, wzgórz i innych przeszkód mogących zasłaniać uprawę, szczególnie od strony południowej i zachodniej.

Chcąc wybrać odpowiedni teren pod winnicę, musimy obowiązkowo zapoznać się z jego warunkami termicznymi. Krzewy winorośli mają wysokie wymagania termiczne we wszystkich fazach wegetacji. Niedobór ciepła powoduje spadek wielkości i jakości plonu. Dobrze jest dysponować danymi takimi jak średnia wieloletnia temperatura stycznia i lipca uważanych za skrajne w naszym klimacie. Najwyższe temperatury lata występują na południu, a ekstremalnie niskie zimą najczęściej we wschodniej części kraju. Częste mrozy i przymrozki są największym wrogiem „polskich” winorośli. Jeśli dany teren jest często nawiedzany przez mrozy, skreślmy go z listy potencjalnych winnic.

Długość okresu wegetacyjnego w różnych częściach Polski wynosi 180-230 dni. Dłuższym okresem wegetacyjnym charakteryzują się tereny południowe, centralne i zachodnie, a najkrótszym obszary położone na północno-wschodnich krańcach Polski. Na podstawie długości termicznego okresu wegetacyjnego (przyjmując jako temperaturę początkową 5°C) trudno ocenić przydatność poszczególnych terenów pod winnice, ponieważ winorośl rozpoczyna i kończy wegetację w temperaturze 8-10°C. Precyzyjniej wymagania termiczne winorośli określa tzw. suma temperatur aktywnych (STA). Jest to suma średnich temperatur dziennych wszystkich dni okresu wegetacyjnego z temperaturą powyżej 10°C. Najwyższe wartości STA mają rejony położone na południowy zachód od linii wyznaczonej przez miejscowości: Chełm, Lublin, Radom, Łódź, Poznań i Gorzów Wielkopolski. Korzystny mikroklimat pod winnice charakteryzuje teren Kotliny Sandomierskiej, Wyżyny Małopolskiej, Pogórza Karpackiego, Przedgórza Sudeckiego, Niziny Śląskiej i Niziny Wielkopolskiej.

Na dostępność wody ma wpływ roczna suma opadów w danym rejonie, pojemność wodna gleby i intensywność parowania. Ulewne deszcze mają bardzo szkodliwy wpływ na winnice zakładane zwłaszcza na stokach, działają bowiem niszcząco na glebę. Grad z kolei uszkadza liście, ograniczając przez to fotosyntezę. Występująca najczęściej na równinach, rzadziej na stokach rosa, potrafi w nadmiarze sprzyjać rozwojowi chorób grzybowych. Źródłem dużych ilości wody na wiosnę jest topniejący śnieg. Korzenie krzewów winorośli wykorzystują ponadto wodę głębinową. Poziom wód gruntowych nie może być jednak wyższy niż 1,5-2 m od powierzchni gleby. Zalane wodą przez dłuższy czas korzenie gniją, a krzewy chorują lub giną. Wysoka wilgotność gleby przedłuża wzrost latorośli i opóźnia proces drewnienia, co źle wpływa na przygotowanie krzewów do zimy. Dojrzewanie owoców i drewnienie latorośli przebiega lepiej podczas pogody bezdeszczowej.

Charakterystyka wiatrowa danego terenu również nie może ujść naszej uwadze. Najbardziej pożyteczne dla ekoklimatu winnicy są słabe wiatry o prędkości 2-3 m/s. Cyrkulacja powietrza jest zapewniona  a w okresie kwitnienia zapylanie jest znacznie ułatwione. Lekki wiatr ponadto korzystnie oddziałuje na stan zdrowotny krzewów (przede wszystkim hamuje rozwój chorób grzybowych). Silniejsze wiatry działają wysuszająco zarówno na krzewy jak i na glebę oraz mogą powodować problemy z kwitnieniem i zawiązywaniem owoców. Bardzo silne wiatry z kolei  jak nietrudno się domyśleć niszczą krzewy i rusztowania. Jeśli dołożyć do tego niską temperaturę zimą, w efekcie krzewy stopniowo tracą wytrzymałość na mróz. Aby ochronić plantację przed szkodliwym działaniem wiatru, należy zaopatrzyć się w naturalne bądź sztuczne osłony przeciwwiatrowe, a najlepiej przeznaczyć na nią stosunkowo zaciszne miejsce i szczególnie dobrze zabezpieczone od strony północnej i wschodniej.  

Na pewno kojarzymy obrazki z krajów południowych pokazujących imponujące winnice. Otóż gdybyśmy się lepiej przyjrzeli, okazałoby się, że winorośl często uprawia się na ubogich glebach kamienistych, piaszczystych lub silnie alkalicznych.

Może właśnie ten widok zachęcił nas między innymi do uprawy winorośli, sprawiając wrażenie mało wymagających glebowo roślin. Należy ten pogląd obalić. Krzewy winorośli mogą pochwalić się mocnym i aktywnym systemem korzeniowym, jednak zasobność i struktura gleby wyraźnie wpływa na wielkość i jakość plonu owoców. Pod winnice najlepsze będą średnio zwięzłe gleby gliniasto-piaszczyste, np. lessowe. Cięższe gleby w naszym klimacie potrafią opóźnić rozpoczęcie wegetacji do kilku dni, co może uchronić krzewy przed opóźnionymi wiosennymi przymrozkami. Mają one również większą chłonność, dzięki czemu wolniej wysychają co ma duże znaczenie w okresach suszy. Stanowczo należy odradzić tereny o glebach, w których zbyt płytko znajduje się skała, nieprzepuszczalna glina lub woda. W zależności od odmian winorośli, gleby powinny charakteryzować się odpowiednim odczynem.

Jak sami widzimy dobry teren pod winnicę jest na wagę złota, a w naszym przypadku można powiedzieć na miarę dobrego wina. W Polsce niestety odpowiednich lokalizacji na dobre winnice jest niezwykle mało. Być może zmieniający się stale klimat pozwoli nam kiedyś rozsławić w świecie również polskie winnice. Jednak póki co musimy zadać sobie trochę trudu aby znaleźć wystarczający teren pod uprawę i cieszyć się plonami o jakości jeszcze dość odległej od tych z renomowanych winnic na świecie.