Dekoracyjne rośliny na Święta Bożego Narodzenia - ostrokrzew i jemioła

Nie jest to jedyny przypadek „wędrówki” dekoracji świątecznych – niezwykle swojski już zwyczaj ubierania choinki też przyszedł do nas z Niemiec. Jednak za ostrokrzewem i jemiołą stoi znacznie starsza, celtycka tradycja.
Uprawa roślin dostarczających świątecznych dekoracji nie jest łatwa, a w przypadku jemioły – celowe jej sadzenie i pielęgnacja – nie jest stosowane w ogóle.

Dekoracyjne ostrokrzewy, czyli zieleń i czerwień

Ostrokrzew tradycyjnie kojarzy się z błyszczącymi, czerwonymi owocami i ostrymi, ząbkowato wyciętymi listkami, które zimą pozostają zielone. W rzeczywistości gatunków ostrokrzewów (Ilex) występuje ok. 400 i różnią się one kształtem liści, kolorem jagód, pokrojem, niektóre też zrzucają na zimę liście. Natomiast wszystkie ostrokrzewy są dwupienne – czyli osobno występują krzewy męskie i żeńskie. W praktyce oznacza to, że jeśli chcemy, aby ostrokrzew owocował musimy posadzić krzewy obu „płci”; jagody wytwarzają oczywiście tylko osobniki żeńskie.

UWAGA – owoce ostrokrzewu są silnie trujące dla ludzi, ale chętnie zjadane przez ptaki i niektóre inne zwierzęta.

Ostrokrzewy preferują nieco cieplejsze warunki niż panujące w Polsce, pojawiają się jednak odmiany tolerujące mrozy. Należy do nich, między innymi, ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium) – to właśnie bożonarodzeniowy klasyk.Ostrokrzew ten jest dużym, zimozielonym krzewem, wytwarzającym efektowne czerwone jagody. Do uprawy w Polsce, ze względu na odporność na niskie temperatury, polecane są odmiany „Alaska” i „J.C. van Tol”. Występują także odmiany o dwubarwnych liściach, np. „Argentea Marginata” i „Rubricaulis Aurea”.

Można też sadzić mieszańcowy ostrokrzew Meservy (Ilex meserveae), który powstał z krzyżówki ostrokrzewu kolczastego i Ilex rugosa. Ma dekoracyjne, kolczaste liście, z lekko niebieskawym połyskiem i wytwarza czerwone owoce (z wyjątkiem odmiany „Golden Girl”, której jagody są żółte).

Wymienione powyżej ostrokrzewy są zimozielone, występują jednak również ciekawe odmiany, zrzucające liście na zimę. Należy do nich ostrokrzew okółkowy (Ilex vercitillata) oraz Ilex serrata. Dużą odpornością na mróz odznacza się gatunek ostrokrzewu, pochodzący z Japonii – ostrokrzew karbowany (zwany też: drobnolistny, bukszpanowy Ilex crenata). Pomimo że zimą pozbawione są liści, wyglądają efektownie, dzięki owocom utrzymującym się na gałązkach. Dwa pierwsze gatunki wytwarzają czerwone owoce, a ostrokrzew karbowany – czarne.

Jak uprawiać ostrokrzew w ogrodzie

Pomimo zakładanej dla niektórych gatunków mrozoodporności, ostrokrzewy są wrażliwe na zimno. Przed zimą należy je zabezpieczyć przed mrozem, a gatunki zimozielone – podlać. Ostrokrzewy mogą rosnąć w półcieniu, dobrym pomysłem jest sadzenie ich pod drzewami. Ostrokrzewy mają zapewnioną osłonę, a ponieważ mają płytki system korzeniowy, nie konkurują z drzewami o wodę. Krzewy te preferują lekko wilgotne, żyzne gleby. Ostrokrzew okółkowy lubi wręcz podmakające ziemie.

Poszczególne gatunki różnią się wymaganiami dotyczącymi kwasowości ziemi, i tak ostrokrzew okółkowy preferuje gleby zdecydowanie kwaśne (pH 4,5-5,5), natomiast kolczasty i drobnolistny – bardziej zasadowe.

Chcąc mieć obficie owocujące krzewy, należy zasadzić krzewy żeńskie i męski. Nazwy poszczególnych krzewów najczęściej sugerują ich „płeć” – np. odmiany ostrokrzewu Meservy są nazwane: „Blue Princess” i „Blue Prince”, czy „Blue Girl” i „Blue Boy”, jednak czasem nazwy bywają mylące, szczególnie w przypadku starszych gatunków – np. i „Golden Queen” i „Silver Queen”, dotyczą krzewów... męskich. Wybierając ostrokrzewy, warto upewnić się u sprzedawcy, co kupujemy.

Ostrokrzewy dobrze znoszą przycinanie i formowanie, a ostrokrzew Meservy nadaje się nawet na żywopłoty.

Jemioła – ozdobny pasożyt
Jemioła nie należy do roślin uprawnych, choć czasem może pojawić się nieproszona na drzewach rosnących w naszych ogrodach. Jemioła (Viscum) jest bowiem półpasożytem drzew. Występuje w około 70 gatunkach, związanych m.in. z różnymi gatunkami drzew. Występuje przede wszystkim na drzewach liściastych, takich jak: jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie, brzozy, lipy, topole, wierzby i – bardzo rzadko – dęby. Może jednak rosnąć także na drzewach iglastych – jodłach i sosnach.

Jemioła jest tylko częściowym pasożytem – jej korzenie wrastają w gałęzie drzew i pobierają z nich wodę i składniki mineralne, jednak jemioła sama przeprowadza fotosyntezę, dzięki której odżywia się. Jemioła jest rozsiewana przez ptaki, szczególnie jemiołuszki.

Jemioła, bytująca na drzewach liściastych, jest szczególnie dobrze widoczna w okresie od jesieni do wiosny. W przeciwieństwie do swojego żywiciela, jemioła zachowuje zimą liście. Na początku zimy utrzymują się też na niej soczyste, perłowo-białe owoce, a dekoracyjny wygląd dopełniają zielono-złotawe pędy.

Ostrokrzew i jemioła - magiczne rośliny

Tradycja wykorzystania ostrokrzewu i jemioły do świątecznych, czy – szerzej – zimowych dekoracji, niewątpliwie wiąże się z tym, że należą do nielicznych roślin atrakcyjnie wyglądających w tym okresie. Jednak obie te rośliny miały szczególne znaczenie w religii celtyckiej.

Ostrokrzew należał do świętych drzew, wierzono, że odstrasza złe moce i duchy, szczególnie dokuczliwe w długie, zimowe noce. Wierzono także, że ostrokrzew chroni przed uderzeniem pioruna, a dzięki ochronnym, kolczastym liściom - kojarzono go z „drzewem-wojownikiem”. Z jego drewna wytwarzano m.in. drzewca włóczni, stosowano je także do inkrustacji i prac rzeźbiarskich.

Również jemioła, szczególnie rosnąca na dębach, była uważana przez Celtów, czyli Galów – za świętą. Wierzono, że jest, m.in. skutecznym antidotum na wszelkie trucizny. Zresztą wystarczy sobie przypomnieć przygody dzielnych Galów – Asteriksa i Obeliksa oraz ich druida Panoramiksa i sporządzane przez niego magiczne napoje. Nieodzownym ich składnikiem była jemioła, ścinana złotym sierpem.

Obecnie, najbardziej popularnym zwyczajem związanym z jemiołą, są pocałunki wymieniane pod nią. Jemioła jednak ma również łagodzić spory, pozytywnie wpływać na trwałość przyjaźni i ogólnie – zapewniać szczęście. W tym celu świąteczną jemiołę powinno zachować się przez cały rok.